Αυτοί που ακούμε καλό ελληνικό τραγούδι τον γνωρίσαμε μέσα από τις όμορφες συνθέσεις του Φίλιππου Περιστέρη και του Παύλου Καρποδίνη. Γνωστός κι από τις μουσικές του εκπομπές στο Μεταδεύτερο. Φέτος όμως κυκλοφόρησε η πρώτη ολοκληρωμένη του δισκογραφική δουλειά με συνθέτη τον σπουδαίο Λίνο Κόκοτο. Είναι ο στιχουργός Κώστας Λάζαρης και τον ευχαριστώ για την παρουσία του στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ!
Κώστα μου, πότε μπήκε στη ζωή σου η καλλιτεχνική δημιουργία;
Αρχικά Αγγελική θέλω να σε ευχαριστήσω για την πρόσκληση και να ευχηθώ αυτός εδώ ο χώρος να γίνει ένα στέκι γι’ αυτούς που αγαπούν την τέχνη , τον πολιτισμό και ιδιαίτερα την ποίηση και το στίχο. Γιατί τόσο οι νέοι δημιουργοί όσο και οι παλαιότεροι έχουν ανάγκη να βρουν ένα παράθυρο ανοιχτό να μπορέσει να ακουστεί η φωνή τους…
Όσο για μένα από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου με τα καλλιτεχνικά ασχολούμαι..Πάντα μου άρεσε η ποίηση και διάβαζα πολύ ..Έτσι ξεκίνησα να γράφω από τα γυμνασιακά μου χρόνια. Παράλληλα όμως μου άρεσε πολύ και το τραγούδι οπότε άρχισα να μελετάω τους μεγάλους στιχουργούς- ποιητές όπως ο Γκάτσος, ο Ελευθερίου, ο Αλκαίος, ο Παπαδόπουλος αλλά και τους πιο λαϊκούς όπως ο Βίρβος , η Παπαγιαννοπούλου και άλλους σημαντικούς .Έτσι μεταπήδησα από την ελεύθερη ποίηση στο στίχο. Βέβαια το στοιχείο της ποίησης πιστεύω ότι εμπεριέχεται στους στίχους μου κι αυτό προσπαθώ.
-Θυμάσαι το πρώτο σου στιχούργημα;
Χα Χα Χα! Τα πρώτα μου στιχουργήματα Αγγελική ήταν ραβασάκια για τα κορίτσια…Αλλά ήταν πολύ ποιητικά και δεν έφερναν σημαντικά αποτελέσματα, …Όπως ας πούμε:
‘’Στης ψυχής μου το καράβι
βάφεις μαύρα τα πανιά
Κι η αγάπη σου μου ράβει
στίχους διπλοβελονιά "
- Και ποια ήταν η πρώτη σου συνεργασία με συνθέτη;
Ήταν την δεκαετία του ’80 όταν είχα πάρει ένα βραβείο για ένα ποίημά μου σ’ ένα διαγωνισμό ποίησης με θέμα την ‘’Ειρήνη’’.Μας τα απένειμε μάλιστα κι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Εκείνο το βράδυ έγινε κι ένα αφιέρωμα στον Μάνο Λοΐζο για τον οποίο είχα γράψει ένα τραγούδι που ακούστηκε σ’ αυτή την εκδήλωση. Την μελοποίηση είχε κάνει ο συνθέτης Μιχάλης Γλυνιαδάκης.
- Γράφεις εύκολα κάτι που σε ικανοποιεί ή παιδεύεις πολύ μια ιδέα;
Ξέρεις… θέλει συγκέντρωση και πνευματική κούραση αυτό. Συνήθως παιδεύω στο μυαλό μου πολύ μια ιδέα κι όταν κάθομαι να γράψω βγαίνει αβίαστα. Άλλες φορές πάλι μπορεί να ψάχνω μια λέξη μια βδομάδα για να με ικανοποιήσει το αποτέλεσμα. Είναι πόσο μπορείς να ταυτιστείς μ’αυτό που θέλεις να εκφράσεις… Γι’ αυτό σου είπα ότι η διαδικασία αυτή κουράζει πνευματικά.
- Οι περισσότεροι στιχουργοί έχουν γράψει κατά παραγγελία, αλλά λίγοι το θεωρούν δεσμευτικό για τη φαντασία. Σε ποια κατηγορία ανήκεις;
Έχω γράψει κι εγώ κατά παραγγελία..Δεν μου αρέσει,αν και μου βγαίνουν πιο εύκολα από αυτά που γράφω για μένα.Όπως επίσης έχω γράψει πάνω σε υπάρχουσες μουσικές σε μια συνεργασία μου με την εξαιρετική Τερψιχόρη Παπαστεφάνου. Αυτή πάλι είναι μια πιο δύσκολη διαδικασία για τον στιχουργό γιατί πρέπει αυτός να αποκωδικοποιήσει την ατμόσφαιρα και το ύφος της μελωδίας και να τηρήσει όλους τους περιορισμούς που του επιβάλλει η μελωδική γραμμή του τραγουδιού.
- Ο δρόμος για την κυκλοφορία των στιχουργημάτων σου ήταν εύκολος ή δύσκολος;
Θα ’λεγα πως ήταν εύκολος. Ποτέ δεν είχα το άγχος να μελοποιηθούν τραγούδια μου. Πολλά τραγούδια που έχουμε φτιάξει με φίλους ποτέ δεν δισκογραφήθηκαν κι όμως τα χαρήκαμε πολύ γιατί ήταν φτιαγμένα από την ψυχούλα μας. Η συνεργασία μου με σημαντικούς συνθέτες ήρθε αβίαστα.
- Τι νομίζεις πως πρέπει να γίνει ώστε να βοηθηθούν τα καλά τραγούδια άγνωστων δημιουργών και να μη μένουν στο συρτάρι;
Διανύουμε ίσως Αγγελική την χειρότερη περίοδο που πέρασε ποτέ το καλό ελληνικό τραγούδι. Και να μην αναφερθώ στο παρελθόν, γιατί το πρόβλημα ξεκίνησε από την δεκαετία του ’90 όταν οι τότε δισκογραφικές εταιρίες ουσιαστικά αποδυνάμωσαν για να μην πω εκδίωξαν τους δημιουργούς και στην θέση τους έβαλαν τους τραγουδιστές. Έγιναν πολλά πράγματα στη συνέχεια κι έτσι φτάσαμε στο σήμερα,που έχει διαμορφωθεί ένα αισθητήριο και μια συνείδηση στον ακροατή, έτσι ώστε να απορρίπτει καθετί που έχει μέσα του ποιότητα και προβληματισμό.
Ο ποιητικός στίχος σήμερα είναι απορριπτέος. Όπως και το ποιοτικό τραγούδι είναι ‘’υπό διωγμόν’’ με την έννοια ότι δεν παίζεται από πουθενά . Ούτε ακόμα κι από την Ελληνική Ραδιοφωνία με ελάχιστες εξαιρέσεις που αφορούν το Δεύτερο πρόγραμμα. Δισκογραφικές εταιρίες δεν υπάρχουν πλέον με την έννοια που ξέραμε παρά μόνο κάποιες μικρές που πληρώνει ο δημιουργός για να μπει στο cd η σφραγίδα της εταιρίας. Όλα αυτά μαζί ολοκληρώθηκαν με το διαδίκτυο όπου μπορεί ο καθένας να κατεβάσει οτιδήποτε χωρίς να πληρώσει ούτε ένα ευρώ. Εδώ μπαίνει ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα που αφορά την επιβίωση των δημιουργών.Η δημιουργία όμως ποτέ δε σταματάει γιατί είναι μια εσωτερική ανάγκη που αισθάνεται ο δημιουργός και πρέπει να βγει. Όπως λέει κι o ποιητής Γιώργος Φερεντίνος σ’ ένα ποίημά του ‘’Οι ποιητές δε γίνονται πότε για το γαμώτο, μα κάποιαν άλλη ακολουθούν άγνωστη προσταγή.’’
Οι νέοι δημιουργοί λοιπόν ας κάνουν αυτό που τους υπαγορεύει η ψυχούλα τους και όσο μπορούν περισσότερες εμφανίσεις για να δημιουργήσουν το κοινό τους. Και πίστεψέ με υπάρχουν εξαιρετικοί νέοι συνθέτες και μουσικοί σήμερα όπως και στιχουργοί και επίσης εξαιρετικές φωνές.
- Ως μουσικός παραγωγός θα ξέρεις από πρώτο χέρι την περίφημη λίστα των τραγουδιών στην οποία πρέπει να υπακούσει καθένας που ασχολείται με το ραδιόφωνο. Ουσιαστικά ελεύθερη ραδιοφωνία υπάρχει κυρίως στο διαδικτυακό ραδιόφωνο. Πώς το κρίνεις αυτό και τι επιπτώσεις έχει στη διάδοση του τραγουδιού;
Είναι σχετικό με αυτό που σου έλεγα πριν. Δεν είναι ραδιόφωνο οι λίστες.. Είναι εμπορικά τερτίπια για να προβάλουν αυτά που θέλουν και να χαϊδέψουν τα αυτιά των ακροατών. Δεν είναι ραδιοφωνικοί παραγωγοί αυτοί που δέχονται αυτούς τους όρους εργασίας, γιατί απλά δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους. Τα κεντρικά μέσα, ραδιόφωνο και τηλεόραση, παίζουν ακριβώς αυτόν το ρόλο . Δεν σου κάνει εντύπωση που υπάρχουν στην τηλεόραση 20 εκπομπές μαγειρικής αλλά καμία μουσική εκπομπή που να μπορούν οι νέοι άνθρωποι να δείξουν τη δουλειά τους ; Εδώ και πάλι δεν εξαιρείται δυστυχώς ούτε η ΕΡΤ. Ευτυχώς όπως είπες υπάρχουν αρκετοί διαδικτυακοί σταθμοί που προβάλλουν το καλό τραγούδι και το κάνουν με αγάπη και μεράκι.
- Τι πιστεύεις πως πρέπει να κάνουν οι δημιουργοί ως σώμα για να αντισταθούν σ’ αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα;
Να οργανωθούν… να αντιδράσουν…να στείλουν επιστολές διαμαρτυρίας με δεκάδες υπογραφές στο Υπουργείο Πολιτισμού και στην ΕΡΤ. Να απαιτήσουν εκπομπές λόγου και μουσικής. Να δημιουργήσουν μια ποιοτική μουσική σκηνή που θα λειτουργεί με εναλλασσόμενα προγράμματα…Να πάρει τελικά κάποιος φορέας από τους συλλόγους που υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες.
- Πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική δουλειά και συνεργασία με τον Λίνο Κόκοτο. Πρέπει να αισθάνεσαι πολύ χαρούμενος. Πώς προέκυψε αυτή η συνεύρεση;
Δεν είναι η πρώτη δισκογραφική μου δουλειά, αλλά είναι η πρώτη μου συνεργασία με τον Λίνο Κόκοτο. Μεγάλωσα με τις μουσικές και τα τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και των άλλων σπουδαίων συνθετών κι όχι μονάχα εγώ και η δική μου γενιά αλλά και πολλοί νεότεροι από εμάς και μάθαμε τα τραγούδια να μην τα ακούμε αλλά να τα ζούμε, να είναι ουσιαστικά, να τα τραγουδάμε και να εκφράζουμε μέσα από αυτά, τους καημούς μας,τους έρωτές μας, τα όνειρά μας ακόμα και τους αγώνες μας.Φυσικά δεν περίμενα ποτέ ,ούτε το είχα σκεφτεί ότι κάποια στιγμή θα συνεργαζόμουν με αυτόν το σπουδαίο συνθέτη.Eίναι μεγάλη τιμή για μένα που ο Λίνος Κόκοτος, ένας συνθέτης που μας έχει χαρίσει εξαιρετικά τραγούδια και μοναδικά έργα, πίστεψε στη στιχουργική μου και μπόρεσε με τον καλύτερο τρόπο να αποκωδικοποιήσει με τη μουσική του, το ύφος, το συναίσθημα και το νόημα των στίχων μου. Έτσι η συνεργασία μας με τον Λίνο ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2016 ύστερα από μια συνέντευξη που μου είχε δώσει στο ραδιόφωνο αλλά και ύστερα από μια μεγάλη κουβέντα που κάναμε για το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι. Τα συμπεράσματα που βγάλαμε μας οδήγησαν σε αυτόν τον κύκλο τραγουδιών αγνοώντας πλήρως τα τεκταινόμενα στην σημερινή ελληνική δισκογραφία. Εν γνώση μας ότι και η κριτική με βάση τη μόδα του σύγχρονου ήχου μπορεί να είναι και αρνητική.Έτσι προέκυψε ο ‘’Ανεμογιαλός’’.
- Πες μας δυο λόγια για αυτό το άλμπουμ. Τι μπορούμε να βρούμε σ’ αυτό ως προς τη θεματολογία και τις μουσικές φόρμες;
‘’Ανεμογιαλός ‘’ είναι μια λέξη που φυσικά δεν υπάρχει στο λεξικό αλλά μπορεί να αναφέρεται σε έναν παθιασμένο έρωτα όπως προκύπτει για παράδειγμα από τους στίχους ‘’αιχμάλωτος της μοίρας μου μες στα χρυσά μαλλιά σου…‘’ ή να αναφέρεται σε μια ξεμαλλιασμένη από την κακοποίηση Ελλάδα όπως μπορεί να προκύπτει από το ‘’ δεν ξέρω τώρα τι μου λες ούτε και τι ορίζω, τη γλώσσα μου την έμαθα καθάρια ελληνική…’’
Αλλά μπορεί να είναι και η συνέχεια στην αύρα αυτή και στην ελληνικότητα των τραγουδιών του Κόκοτου που το στοιχείο του γιαλού και της θάλασσας τον χαρακτηρίζουν στα τραγούδια του.
Όμως δεν έχει καμιά σημασία ποια είναι η πρόθεση του στιχουργού. Σημασία έχει πως το εκλαμβάνει ο ακροατής και τι απ’ όλα αυτά τον αγγίζουν και το κάνει δικό του.
Ο‘’Ανεμογιαλός ‘’ λοιπόν θέλαμε να περιέχει τραγούδια ελληνικά που να διεγείρουν το συναίσθημα και να μπορούν να τραγουδηθούν ακόμα κι από ανθρώπους που δεν είναι τραγουδιστές , γιατί το τραγούδι κατά την άποψή μας δεν επιτελεί το σκοπό του αν δεν μπορεί να τραγουδηθεί.
Στη δουλειά αυτή όμως, είχαμε την τύχη να συνεργαστούμε με εξαιρετικούς ερμηνευτές, όπως και μουσικούς. Ο Νίκος Ανδρουλάκης που εκτός από τις μοναδικές του ερμηνείες στα 7 από τα 10 τραγούδια του cd, στάθηκε δίπλα μας σε όλη την διαδικασία και σε κάθε φάση αυτής της δημιουργίας. Εκτός από ένας εξαιρετικός συνεργάτης έγινε και ένας μοναδικός φίλος.Η Θέλμα Καραγιάννη, μας χάρισε τη μοναδική της ερμηνεία στο ‘’Μην ψάχνεις την Ιθάκη’’.
Και βέβαια είναι μεγάλη μας τιμή που η Νένα Βενετσάνου μια από τις μεγαλύτερες ερμηνεύτριες που πέρασαν από το ελληνικό τραγούδι, δέχτηκε να συμμετάσχει σ’ αυτή την δουλειά ερμηνεύοντας με μοναδικό τρόπο 2 τραγούδια. Ο συνθέτης Φίλιππος Περιστέρης δημιούργησε εξαιρετικές κατά την άποψή μου ενορχηστρώσεις στα 6 από τα 10 τραγούδια του ‘’Ανεμογιαλού’’. Η κιθαρίστρια και συνθέτης Αρετή Κοκκίνου που έπαιξε όλες τις κιθάρες και μαντολίνο. Η ζωγράφος Δήμητρα Μερμήγκη για το εικαστικό μέρος του δίσκου . Και τόσοι άλλοι εξαιρετικοί μουσικοί.
- Υπάρχει τραγούδι σου πιο αγαπημένο απ’τα υπόλοιπα;
Για το δημιουργό πιστεύω πως όλο το ταξίδι του τελειώνει εκεί που τελειώνει και η δουλειά του. Θυμάμαι σε μια συνέντευξη το Σαββόπουλο που είχε πει πως τα τραγούδια του δεν του αρέσουν. Και είχε δίκιο. Δεν αποτελούν κάποια έκπληξη στον δημιουργό, έχει γίνει ένα μαζί τους. Στην διαδικασία των ηχογραφήσεων τα έχει ακούσει άπειρες φορές. Δεν λειτουργούν δηλαδή μέσα του πια. Στον ακροατή είναι κάτι άλλο. Πολλές φορές μαγικό. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κάποια τραγούδια σ’ αυτή τη δουλειά που με συγκινούν ακόμα . Θα σου πω δύο. Το ένα είναι το ‘’Θηλιά στη μνήμη’’ και το άλλο το ‘’Μην ψάχνεις την Ιθάκη’’.
- Η έκδοση ενός τραγουδιού στους δύσκολους καιρούς μας αποτελεί από μόνη της ένα γεγονός. Υπάρχει κάτι καινούριο στα σκαριά να περιμένουμε από σένα;
Πράγματι η κυκλοφορία ενός τραγουδιού και πόσο μάλλον ενός cd αποτελεί μια γενναία πράξη σήμερα γιατί πρέπει να επιφορτιστεί ο δημιουργός το κόστος αυτής της παραγωγής που είναι ένα μεγάλο ποσό και το οποίο ποτέ δεν θα πάρει από τις πωλήσεις γιατί απλά δεν υπάρχουν ούτε καν δισκοπωλεία. Δικά μου τραγούδια θα κυκλοφορήσουν τις επόμενες μέρες σε διάφορους δίσκους συνθετών όπως στη δουλειά που ετοιμάζει ο συνθέτης Φίλιππος Περιστέρης και ερμηνεύει η Σοφία Ανδριανού. Στη δουλειά του συνθέτη Μιχάλη Γλυνιαδάκη που ερμηνεύει ο Σταύρος Ξένος .. Με το Λίνο Κόκοτο ήδη έχουμε ηχογραφήσει ένα καινούργιο τραγούδι με ερμηνευτή τον Νίκο Ανδρουλάκη και ίσως ετοιμάσουμε μια επόμενη δουλειά…
- Αν μια μάγισσα μπορούσε να αγγίξει με το ραβδάκι της την πραγματικότητα του ελληνικού τραγουδιού και ν’αλλάξει ό,τι της πεις,τι θα της ζητούσες ν’αλλάξει;
Ν’ αλλάξει η αισθητική του Έλληνα ακροατή. Όπως δεν τρώει σκουπίδια να μην ακούει και σκουπίδια. Οι μουσικοί παραγωγοί να κάνουν καλά τη δουλειά τους και να μπει μια τάξη στο διαδίκτυο.
-Ευχαριστώ Κώστα μου γι’ αυτή τη συζήτηση.
Εγώ σε ευχαριστώ Αγγελική και μην σταματήσεις να κάνεις αυτά που κάνεις. Είναι πολύ σημαντικά. Ευτυχώς που υπάρχουν άνθρωποι σαν και σένα που βοηθούν τον ελληνικό πολιτισμό, την ποίηση, τον στίχο κι αυτό το πολύπαθο ελληνικό τραγούδι.. Και πάλι σ’ ευχαριστώ.
