Σήμερα στη στήλη "Να σε γνωρίσω καλύτερα" φιλοξενώ τη συγγραφέα Μελίσσα Στοΐλη. Η καλεσμένη μου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, όμως εδώ και χρόνια ζει στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, και εργάσθηκε ως ηθοποιός στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Εδώ και 25 έτη αρθρογραφεί στον περιοδικό Τύπο. Το 2015 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κίχλη το βιβλίο της “Και διηγώντας τα… να τρως» με αυτόνομες ιστορίες αγαπημένων εδεσμάτων. Τον Μάρτιο του 2022 κυκλοφόρησε, πάλι από τις Εκδόσεις Κίχλη, η συλλογή διηγημάτων της "Απ' το μπαλκόνι να φύγεις!", με ιστορίες εμπνευσμένες από τη γενέθλια πόλη της, τη Θεσσαλονίκη και την ιστορία της. Κερδίζοντας τις θετικές εντυπώσεις του αναγνωστικού κοινού και των κριτικών βρέθηκε στη βραχεία λίστα υποψηφίων για βραβείο διηγήματος των βιβλιοπωλείων Public, καθώς και του πολιτιστικού περιοδικού Αναγνώστης. Με τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Μελίσσα Στοΐλη, είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία. Ας την παρακολουθήσουμε!
Συνέντευξη : Αγγελική Καραπάνου
-Κυρία Στοΐλη, καλώς ήρθατε στο Έννεπε Μούσα. Για αρχή θα ήθελα να σας ρωτήσω πότε μπήκε στη ζωή σας η λογοτεχνική γραφή.
Καλώς σας βρήκα και ευχαριστώ για την πρόσκληση.
Η λογοτεχνική γραφή μπήκε στη ζωή μου κάπου στην εφηβεία, νομίζω εκεί γύρω στα δεκατέσσερα, όταν ασυναίσθητα άρχισα να γράφω ποιήματα και πεζά σύμφωνα με το ύφος των ποιητών και πεζογράφων που διάβαζα. Δεν το έκανα συνειδητά, ήταν ένα προσωπικό παιχνίδι, που χωρίς να το καταλάβω εξασκούσε τα εκφραστικά μου μέσα. Πέρασε καιρός βέβαια και πειραματισμοί σε διάφορα είδη -γραπτού λόγου μέχρι να βρω τον βηματισμό μου. Όμως, η τέχνη του λόγου είναι πάντα στο κέντρο της ζωής μου είτε μέσα από το θέατρο που σπούδασα και τα έργα των συγγραφέων που μελέτησα, είτε μέσα από τα δημοσιογραφικά άρθρα που έγραψα και γράφω, είτε μέσα από την καθαρή λογοτεχνία.
-Είστε δημοσιογράφος με μεγάλη εμπειρία. Οι δεξιότητες της δημοσιογράφου συμπληρώνουν ή υπονομεύουν τη διεργασία της συγγραφής;
Συμβαίνουν και τα δυο ταυτόχρονα. Το να γράφεις γρήγορα, θελκτικά, με αρχή – μέση – τέλος, να τραβάς την προσοχή του αναγνώστη χωρίς να πέφτεις σε ευκολίες και κλισέ, να παλεύεις με τις λέξεις και το συντακτικό, να σβήνεις και να ξαναγράφεις, είναι ένα διαρκές σχολείο. Από την άλλη, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρίσκεσαι για 8 ώρες μπροστά σε έναν υπολογιστή γράφοντας και έπειτα να επιστρέφεις στο σπίτι και να γράφεις και πάλι για 3-4 ώρες. Μερικές φορές είναι εξουθενωτικό. Όχι αδύνατον όμως, άλλωστε όταν ασχολείσαι με τη συγγραφή, που εκ προοιμίου περιλαμβάνει πολύ διάβασμα και γράψιμο, είσαι έτοιμος για σκληρή δουλειά.
-Γράφετε συνεχώς ή περνάτε περιόδους έντασης και ύφεσης;
Περνώ μεγάλες, περιόδους ύφεσης, παρόλο που μέσα στο μυαλό μου δημιουργούνται κόσμοι και ιστορίες συνεχώς. Και ξαφνικά αρχίσει η ένταση, η πυρετική ένταση που μοιάζει με μια κατάσταση έκστασης και μεγάλης ευφορίας.
-Τι πιστεύετε πως σας χαρίζει η συγγραφή; Υπάρχει κάτι που σας «κλέβει»;
Μου χαρίζει τα δώρα της δημιουργίας, μια αίσθηση πληρότητας και σκοπού. Δεν μου κλέβει κάτι, γιατί όταν γράφω είναι το σημαντικότερο πράγμα για μένα. Δεν σταματώ όχι επειδή έχω αποφασίσει να προχωρήσω αλλά επειδή η ανάγκη να γράψω αυτό που έχω στο μυαλό μου είναι σημαντικότερη από οποιαδήποτε άλλη ενασχόληση. Είναι κάτι σαν θυελλώδης έρωτας, που όταν συμβαίνει τίποτε άλλο δεν είναι σημαντικότερο αυτού.
-Πάμε τώρα στο πιο πρόσφατο πόνημά σας, το «Απ’ το μπαλκόνι να φύγεις!", που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κίχλη ,τον Μάρτιο του 2022. Ποια περίοδο γράφτηκε;
Γράφτηκε από τα μέσα περίπου του 2020 μέχρι και τις αρχές του 2021. Ολοκληρώθηκε σε 6-7 μήνες. Ήταν μια μεθυστική περίοδος την οποία ακολούθησε μια άλλη πιο νηφάλια, στη διάρκεια της οποίας επανερχόμουν διορθώνοντας.
-Τι νοηματοδοτεί ο τίτλος;
Είναι μια φράση που λέγεται στο διήγημα «Καθώς πέφτουν» από την ηρωίδα η οποία βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη κατάσταση. Έτσι, κρίνει, κατακρίνει και δικάζει σε έναν παραληρηματικό μονόλογο.
-Θα μας χαρίσετε ένα μικρό απόσπασμα;
Βεβαίως, σε πολυτονικό βέβαια, όπως άλλωστε είναι και όλο το βιβλίο.
Καθώς πέφτουν
«ΠΟΛΛΑ ἄσχημα πράγματα ἔγιναν στὴ γειτονιά. Ἐσὺ δὲν ξέρεις, ἔλειπες. ᾽Απέναντι ἐκεῖ, στὸν τέταρτο ὄροφο, εἶχαν νοικιάσει δυὸ φοιτήτριες, πολὺ καλὰ κορίτσια, τὶς ἔβλεπα ἔξω, πάντα μὲ τὸ χαμόγελο, πάντα εὐγενικές, ἀγαπημένες ὅσο δὲν φαντάζεσαι. Ὅπου ἦταν ἡ μία ἦταν καὶ ἡ ἄλλη. Ἕνα ἀπόγευμα, ἐγὼ καθόμουν ἔξω στὸ μπαλκόνι· τὶς βλέπω, βγῆκαν κι αὐτὲς ἔξω, κοίταξαν κάτω, καὶ ξαφνικὰ πέρασαν τὰ κάγκελα καὶ πήδηξαν. Σκοτώθηκαν. Δὲν πρόλαβα οὔτε νὰ φωνάξω. Ἔτρεξαν βέβαια ἀπὸ παντοῦ, ἀλλὰ τί τὰ θές, πᾶνε καὶ οἱ δυό. Πῶς ἔγινε αὐτὸ τὸ κακό, τί τὶς βασάνιζε, δὲν μάθαμε.
»Καὶ μετὰ τὰ πράγματα ἔγιναν χειρότερα· σὰν νὰ ἦταν μόδα, ἔβγαιναν ὁ ἕνας μετὰ τὸν ἄλλο καὶ πήδαγαν κάτω. Κάθε μέρα. Οὔτε πίσω στὸ μπαλκόνι τῆς πρασιᾶς τολμοῦσα νὰ βγῶ οὔτε μπροστὰ στὸν δρόμο. Φοβόμουν, ξέρεις...
»Κι ἀπ’ τὸ ξενοδοχεῖο στὴ γωνία δὲν σταματοῦσαν· ἄλλοι τυλιγμένοι σὲ σεντόνια, ἄλλοι γυμνοί, ῎Αγγλοι, Γερμανοί, ὅλες οἱ φυλὲς τοῦ Ἰσραήλ – τὸ τί γινόταν δὲν περιγράφεται. Τί ἱστορίες, τί στεναχώριες κουβαλάει ὁ καθένας δὲν μπορεῖς νὰ ξέρεις βέβαια.
»Ὣς καὶ οἱ μουσουλμάνες μὲ τὶς μαντίλες καὶ τὰ μακριά τους τὰ φουστάνια ἄρχισαν νὰ πηδᾶνε. Σὰν μαῦρα ἀλεξίπτωτα γίνονταν, φούσκωναν μὲ τὸν ἀέρα σὰν μπαλόνια, τὶς βλέπαμε καὶ ἀπορούσαμε.
»Ξέρεις καὶ ποιός ἄλλος; Τὸν Χρῆστο τὸν Χριστὸ μὲ τὴ γενειάδα τὸν θυμᾶσαι; Τοῦ εἶχε σαλέψει, τοῦ καημένου, ἔτσι λέγανε – πάλι, ποῦ ξέρεις, μπορεῖ ἐκεῖνος νὰ ἤτανε ὁ λογικὸς κι ἐμεῖς οἱ τρελοί. Τὸν κοροϊδεύανε στὸν δρόμο, ἦταν ποὺ ἦταν, ἀπόγινε... Ἔ, αὐτός, ὁ Χριστός, πήδηξε κι αὐτός. Πόσοι καὶ πόσοι δὲν χάθηκαν...»
-Ποιο στάδιο της εκπόνησης του βιβλίου σας σας δυσκόλεψε περισσότερο;
Υπήρξαν κάποιες γοητευτικές δυσκολίες. Για παράδειγμα, σε κάποια διηγήματα υπάρχουν λέξεις, φράσεις, προσευχές, και μοιρολόγια στα σεφαραδίτικα, τα ποντιακά, τα τούρκικα και τα εντόπια. Ήθελα λοιπόν να τα διασταυρώσω όλα ξανά και ξανά, με διάφορους τρόπους, ώστε να μην υπάρξει κάποιο λάθος. Ιδίως τα εντόπια, που μιλιούνται πια από ελάχιστους στα χωριά της Μακεδονίας, απαιτούσαν περισσότερη έρευνα. Μια παρόμοια ερευνητική δουλειά έπρεπε να γίνει και για τους δρόμους και τις περιοχές που υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη πριν από 80-100 χρόνια. Σε αυτή την περίπτωση παλιοί χάρτες, φωτογραφίες και καρτ ποστάλ βοήθησαν πολύ στο να έχω μια αρκετά καθαρή εικόνα της πόλης. Εντέλει, μέσα από αυτή τη διαδικασία, κάθε λέξη, κάθε χάρτης, ζωντάνευαν ακόμη περισσότερο την ιστορία μέσα στο μυαλό μου. Γι’ αυτό και αναφέρομαι σε «γοητευτικές δυσκολίες».
-Πρόκειται για δεκαεφτά ιστορίες που λαμβάνουν χώρα στη Θεσσαλονίκη. Τι άλλο συνδέει τους ήρωές σας εκτός από τον τόπο που κινούνται;
Ο ένας άξονας είναι η πόλη και ο άλλος η απώλεια. Όλοι οι ήρωες κινούνται κυρίως στις δυτικές συνοικίες και στις λαϊκές γειτονιές της Θεσσαλονίκης, σε ένα χρονικό ορίζοντα που ξεκινά λίγο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και φτάνει αρκετά χρόνια μετά την Μεταπολίτευση. Όλοι παλεύουν με τις ματαιώσεις των ελπίδων και των ονείρων τους. Απελπίζονται και τσακίζονται, μερικές φορές φτάνουν στα κάγκελα του μπαλκονιού και κοιτάζουν προς τα κάτω αλλά είναι ανθεκτικά σκαριά και συνεχίζουν. Με τραύματα και ουλές αλλά και με μια περίεργη δύναμη.
- Τι νιώθετε γι’ αυτούς; Υπάρχει κάποιος που αισθάνεστε πιο κοντά σας;
Α, αισθάνομαι πολλούς από τους ήρωες κοντά μου. Είναι η «οικογένειά» μου, τους σκέφτομαι ακόμη και τώρα, δηλαδή αρκετό καιρό αφότου έγραψα τις ιστορίες τους. Μερικές φορές αναρωτιέμαι τι έκαναν μετά, τι άλλο συνέβη στις ζωές τους, πώς πορεύθηκαν. Τι απέγινε ο γιατρός Καλλιφατίδης και η «πριγκίπισσα Σοράγια». Άλλοτε πάλι σκέφτομαι, με αφορμή μια γιορτή, ότι «σήμερα θα γιόρταζε η Μαγδαληνή» ή περνώντας έξω από τα πρώην Λουτρά Φοίνιξ, αναρωτιέμαι τι δουλειά έκανε ο Αλαλαού μετά το κλείσιμό τους.
- Έχετε μισήσει έναν λογοτεχνικό σας ήρωα; Θα ήταν αυτό δυνατό;
Καθώς χτίζεται ένας χαρακτήρας προσπαθώ να βρω ποιες καταβολές και γεγονότα τον οδήγησαν στο σημείο που τον βρίσκουμε. Ο κοινωνικός περίγυρος, η ανέχεια αλλά και οι προσωπικές επιλογές δημιουργούν το παρελθόν του.
Προσπαθώ να μην δικαιολογώ αλλά να αιτιολογώ. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, αναμφίβολα κατανοώ τους ήρωες περισσότερο. Δεν ξέρω αν έχω μισήσει κάποιον, αλλά σίγουρα μερικούς τους αγαπώ περισσότερο.
- Επιλέξατε τη μικρή φόρμα του διηγήματος. Θεωρητικά μιλώντας, υπάρχει κάποια από τις ιστορίες σας αυτές που θα μπορούσατε να τη φανταστείτε στη μεγάλη φόρμα ενός μυθιστορήματος; Να έχει δηλαδή κι άλλα να πει;
Ναι βέβαια. Ακόμη και αναγνώστες με τους οποίους έχω μιλήσει σε παρουσιάσεις ή στα social media, με ρωτούν τι έγινε η «Τυχερή» όταν την πούλησε ο πατέρας της, ή αν επέζησε η Ελβίρα από το Άουσβιτς. Πέρα όμως από το αν μπορεί να συνεχιστεί μια ιστορία (που μπορεί…), η μεγάλη φόρμα έχει διαφορετική τεχνική. Το μυθιστόρημα χρειάζεται μεγάλες αντοχές. Η μικρή φόρμα από την άλλη είναι ένας δρόμος υψηλής ταχύτητας.
-Οι άνθρωποι δικαιώνονται όταν κερδίζουν ένα κομμάτι ευτυχίας. Οι λογοτεχνικοί ήρωες πότε δικαιώνονται;
Όταν αγαπηθούν, όταν βγουν από την αφάνεια και ζήσουν στο μυαλό και στις καρδιές πολλών ανθρώπων. Όταν αρχίσουμε, διαβάζοντας τις ιστορίες τους, να τους βλέπουμε να κινούνται, να μιλούν, να συντρίβονται, να χαίρονται, να ζουν. Όταν με ένα τρόπο, γίνουν έμβια όντα.
-Το βιβλίο σας βρέθηκε στη λίστα με τις δέκα υποψηφιότητες για τα βραβεία public. Πώς έγραψε μέσα σας αυτή η αποδοχή;
Το «Απ’ το μπαλκόνι να φύγεις!» βρέθηκε σχεδόν ταυτόχρονα στις βραχείες λίστες των Βραβείων Βιβλίου Public αλλά και των Λογοτεχνικών Βραβείων του Αναγνώστη. Στην πρώτη περίπτωση ψηφίζει το κοινό και στη δεύτερη οι κριτικές επιτροπές. Η διπλή αυτή τιμή οπωσδήποτε μου έδωσε χαρά. Ξέρετε τι συμβαίνει; Η συγγραφή είναι μια μοναχική εργασία, και η αποδοχή είναι μια ένδειξη ότι μπόρεσες να επικοινωνήσεις με περισσότερους ανθρώπους, ότι δημιουργήσατε από κοινού μια γλώσσα επαφής. Τα βραβεία και οι λίστες δεν είναι αυτοσκοπός, δεν διεκδικούν το αλάθητο, είναι όμως μια καλή αφορμή να γιορτάσουμε τη λογοτεχνία.
-Τι να περιμένουμε από σας συγγραφικά στο εγγύς μέλλον;
Τώρα δουλεύω κάτι καινούργιο, μεγαλύτερης φόρμας, μια νουβέλα. Τα υπόλοιπα θα τα πούμε αργότερα!
-Σας ευχαριστώ πολύ για τη συζήτηση αυτή.
Κι εγώ σάς ευχαριστώ, ήταν χαρά μου.
Βρείτε τη συλλογή διηγημάτων της Μελίσσας Στοΐλη "Απ' το μπαλκόνι να φύγεις!" στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://kichli.com/
