Σήμερα, στη στήλη "Να σε γνωρίσω καλύτερα" έχω προσκαλέσει τον συγγραφέα Νίκο Κουρμουλή. Ο καλεσμένος μου γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε Κοινωνιολογία στην Αγγλία, με εξειδίκευση στην παραβατικότητα ανηλίκων. Έπιστρέφοντας στην Ελλάδα, σπούδασε κινηματογράφο και σενάριο στη σχολή Σταυράκου. Έχει εργαστεί ως πολιτιστικός συντάκτης και κριτικός βιβλίου στις εφημερίδες ο Κόσμος του Επενδυτή, Αυγή, τα Νέα. Διετέλεσε σύμβουλος προγράμματος στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Συνεργάζεται με τον ραδιοφωνικό σταθμό «Στο Κόκκινο 105,5» σε θέματα πολιτισμού και βιβλίου. Έχει συμμετάσχει στο συλλογικό έργο "Μάης '68: στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στον κόσμο". Το καλοκαίρι του 2022 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κείμενα η συλλογή διηγημάτων του "Άπνοια", για την οποία βρέθηκε στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων για το βραβείο διηγήματος στον διαγωνισμό των βιβλιοπωλείων Public. Ο Νίκος Κουρμουλής μού είπε πολλά για τη διαδρομή του στη συγγραφή. Ας τον ακούσουμε!
Συνέντευξη: Αγγελική Καραπάνου
- Κύριε Κουρμουλή, καλώς ήρθατε στο Έννεπε Μούσα. Αρχικά θέλω να μάθω για σας πότε μπήκε στη ζωή σας το σαράκι της δημιουργικής γραφής.
Η γραφή ως μικρόβιο περισσότερο, ήρθε από μικρή ηλικία. Από το Λύκειο σχεδόν. Έγραφα στίχους και κυρίως μικρά πεζά που μετά από λίγο τα έβαζα στο συρτάρι. Δεν με ικανοποιούσαν κι έτσι δεν ένιωθα την ανάγκη να τα δείξω κάπου. Είχα απ’ ό ,τι φαίνεται μια αίσθηση περφεξιονισμού (αν και δεν μου φαινόταν). Ήταν η περίοδος όπου η ροκ μουσική, τα κείμενα του Λεωνίδα Χρηστάκη και οι στίχοι του Νίκου Καρούζου, έβαζαν φωτιά στο μυαλό.
Επειδή η μητέρα μου ασχολούνταν με το θέατρο, κάποτε ανέσυρα από την βιβλιοθήκη της τους Χένρικ Ίψεν, Φραντς Κάφκα και Άντον Τσέχωφ. Αυτοί οι τρεις ήταν οι πρώτοι που με καθόρισαν, γιατί εκεί είδα το πως πλάθονται οι χαρακτήρες και κυρίως άρχισα να αναρωτιέμαι για την ανθρώπινη κατάσταση. Διαβάζοντάς τους θυμάμαι να λέω πως δεν γνωρίζω παρά τα ελάχιστα για τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.
Η ουσιαστική μου σχέση με τη γραφή, ξεκινά με την ανάγνωση. Μετά τις σπουδές ήρθε απότομα η δημοσιογραφία και βούτηξα στα βαθιά. Από εκεί αρχίζει και μπαίνει δυνατά το μικρόβιο που λέγαμε και να γιγαντώνεται εντός μου. Ξεκινώ ξανά να γράφω κείμενα, αλλά ο όγκος της δουλειάς και οι ρυθμοί της δεν μου επέτρεπαν να συγκεντρωθώ όπως θα έπρεπε. Ήξερα ότι η συγγραφή θέλει πίστη και αφοσίωση. Τα δημοσιογραφικά μου κείμενα είχαν θα λέγαμε μια λογοτεχνική χροιά, επηρεασμένος για χρόνια από τη σχολή της «νέας δημοσιογραφίας». Κάποτε βρέθηκε ο χρόνος έστω και κάπως αργά, και ο συνδυασμός του επαγγέλματος με την αγάπη της πεζογραφίας έφερε το πρώτο μου ολοκληρωμένο βιβλίο.
- Ποιοι λογοτέχνες σας συντάραξαν πιο πολύ απ’ όλους;
Οι επιρροές μου δεν έρχονται αποκλειστικά μόνο από την λογοτεχνία. Αντλώ σχεδόν από όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Εκείνοι που με συντάραξαν στον πεζό λόγο όμως μπορώ να πω ότι είναι οι: Κόρμακ ΜακΚάρθυ, Γιασουνάρι Καβαμπάτα, Νόρμαν Σπίνραντ, Λουί-Φερντινάν Σελίν, Τόμας Μαν, Άμος Οζ, Β. Γκ. Ζέμπαλντ, Κερτ Βόνεγκατ, Χέρμαν Μέλβιλ, Άντον Τσέχωφ, Γιώργος Χειμωνάς, Νίκος Καχτίτσης, Ανδρέας Φραγκιάς, Μάριος Χάκκας, Γιώργος Ιωάννου, Αλέξανδρος Κοτζιάς και φυσικά άλλοι πολλοί. Να μην ξεχάσω την Σύλβια Πλαθ, την Βισουάβα Σιμπόρσκα και τον Ντύλαν Τόμας στη ποίηση.
- Τα τελευταία χρόνια τι σας αρέσει να διαβάζετε;
Τα τελευταία χρόνια σκαλίζω και ανακαλύπτω συγγραφείς που κατά το κοινώς λεγόμενο έχουν μείνει στη σκιά, και δεν είναι γνωστοί στην Ελλάδα όπως για παράδειγμα η Ντέμπορα Άιζενμπεργκ. Επίσης μου αρέσει να μαζεύω την βιβλιογραφία μεγάλων συγγραφέων και να τους διαβάζω σερί από την αρχή στο περιθώριο της δουλειάς, όπως κάνω τελευταία με τον Μίλαν Κούντερα. Ακόμη με ενδιαφέρει πολύ να διαβάζω τους νέους λογοτέχνες για να βλέπω προς τα πού πηγαίνει η τέχνη της αφήγησης σήμερα. Αυτή τη στιγμή στο προσκέφαλό μου έχω το: «Αμερικάνικη Αγωγή» του Μπεν Λέρνερ (μτφρ: Παλμύρα Ισμυρίδου, Δώμα).
- Τι πιστεύετε πως εξελίσσει έναν δημιουργό του λόγου με την πάροδο του χρόνου;
Η εξέλιξη ενός λογοτέχνη έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες. Αρκετούς από τους οποίους δεν μπορεί να ελέγξει. Τα πρώτα πράγματα που χρειάζονται είναι πίστη και αντοχή. Η πρώτη να μην απευθύνεται σε έναν υπερνάρκισσο εαυτό αλλά στο στέριωμα του λόγου. Και η δεύτερη για να βρει το κουράγιο ο συγγραφέας να υπερβεί την σωματική και την πνευματική κόπωση όπως και τις ποικίλες παρεμβολές, για να προχωρήσει. Από κει και πέρα σημαντικό ρόλο παίζει η αυτοαξιολόγιση. Μετά το εύλογο διάστημα αποστασιοποίησης από το έργο, να δει με ειλικρίνεια τις παγίδες που του έστησε η αφήγηση, τα λάθη και τα προτερήματά του. Τα εκφραστικά μέσα θέλουν συνεχώς ακόνισμα. Ένας τρόπος είναι η δημιουργική ανάγνωση, ένας άλλος είναι να μελετήσεις το εύρος και τα όριά σου. Κάθε φορά λίγο παρακάτω, λίγο καλύτερα. Μια διαδικασία που μοιάζει πολύ με την εξέλιξη της αυτογνωσίας του ατόμου.
- Στη δική σας περίπτωση η δημοσιογραφική εμπειρία κι οπτική βοήθησαν την όποια εξέλιξή σας στη συγγραφή ή όχι;
Η δημοσιογραφία είναι ένας πλανήτης γεγονοτολογίας που άλλοτε συγγενεύει και άλλοτε όχι με την λογοτεχνία. Ιστορικά το ρεύμα της «Νέας Δημοσιογραφίας» που ανέφερα πρωθύστερα, αναβιώνει τα τελευταία χρόνια και επηρεάζει εκ νέου πολλούς συγγραφείς σήμερα. Το ρεύμα αυτό, έχει ως κύρια συστατικά του την λιτότητα, τις «γυμνές» περιγραφές και την εκμετάλλευση αρχειακού υλικού. Σ’ εκείνο που προσωπικά με βοήθησε η δημοσιογραφία, είναι να βρίσκω σχετικά γρήγορα, τη σωστή λέξη. Τη λέξη ή την φράση εκείνη που θα περιγράψει με σαφήνεια το συμβάν. Τούτο μπορεί να λειτουργεί ως «αποχυμωτής» όταν περνάμε στο πεδίο της λογοτεχνίας. Όμως και η ποίηση δεν είναι για παράδειγμα, η τέχνη της ακρίβειας; Εξαρτάται πάντα πώς το βλέπει ο καθένας. Η καθημερινή τριβή με τις λέξεις που απαιτεί η δημοσιογραφία, μπορεί να γίνει παγίδα, καθώς η λογοτεχνία είναι ένα ξεχωριστό σώμα λόγου. Το ζητούμενο για μένα ήταν πρώτα να ανακαλύψω τον διακόπτη που θα περνούσα από το ένα πεδίο στο άλλο. Και πιστέψτε με αυτός ο διακόπτης βρίσκεται πάντα στα τυφλά...
- Τον Ιούνιο του 2022 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κείμενα η συλλογή διηγημάτων Άπνοια. Γιατί η πένα σας επέλεξε τη μικρή φόρμα ως τρόπο έκφρασης; Ποια γοητεία βρίσκετε σ’ αυτό το είδος;
Πράγματι, ούτε που κατάλαβα πως πέρασε ήδη ένας χρόνος από τότε που η «Άπνοια» βρέθηκε στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Οφείλω να ευχαριστήσω εδώ τον εκδότη μου Φοίβο Βλάχο και την επιμελήτρια μου Βάσω Κυριαζάκου, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν. Η μικρή φόρμα προέκυψε στην πορεία, καθώς ανέπτυσσα τους χαρακτήρες. Καταρχάς οφείλω να πω ότι το διήγημα παραμένει από τα αγαπημένα μου λογοτεχνικά είδη. Διηγηματογράφοι από τον Τζον Τσίβερ μέχρι και τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη, αποτελούν μεγάλες μου αδυναμίες. Ο λόγος του διηγήματος που απαιτεί πύκνωση και έκρηξη ταυτόχρονα, με γοητεύει. Όταν άρχισα να πλοηγώ την «Άπνοια», στους πρώτους δύο χαρακτήρες: «Σεκιουριτάς/ Εξορία» και «Διαχειριστής/Αθανασία», έκανα μια μεγάλη παύση. Ενώ είχα κατά νου και τους υπόλοιπους, σκεφτόμουν έντονα μήπως όλοι αυτοί γίνουν μέρος μιας ενιαίας φόρμας, ενός μυθιστορήματος. Εν συνεχεία «άκουσα» τις φωνές τους που απαιτούσαν επιτακτικά ανεξαρτησία και κυρίως μοναχικότητα στο χώρο τους. Οπότε δεν είχα καμία άλλη επιλογή, διηγήματα.
- Πόσο καιρό σάς πήρε να ολοκληρώσετε το πόνημά σας και σε ποια περίοδο γράφτηκε;
Ο χρόνος γραφής της συλλογής, πήρε χρόνια. Αρχικά πριν πάω στον υπολογιστή, έφτιαξα πάμπολλα σχεδιάσματα. Κάτι σαν τα σκριπτ, που λένε στον κινηματογράφο. Αυτό θα συνεχίσω να κάνω και τώρα. Με στυλό και μαρκαδόρους γέμισα τετράδια με βιογραφικά των χαρακτήρων, συνδέσεις της πλοκής, ζωγράφισα τους δρόμους και τα σπίτια τους. Και ύστερα έκανα εξαντλητικό rewriting πάνω σε κάθε πρόταση, κάτι που δεν μου ταιριάζει από δω και πέρα. Με μπόλικο γράψε σβήσε και την σοφή προτροπή «Kill your darlings» του Ουίλιαμ Φώκνερ (δλδ να σκίσεις- να σκοτώσεις όποιες σελίδες φαίνονται ότι λατρεύουν το Εγώ σου...) για προσκέφαλο, μου πήρε συνολικά κοντά στα τρία και κάτι χρόνια. Η τελική τελεία στο χειρόγραφο μπήκε σε λιγότερο από έναν χρόνο απ’ ό,τι εκδόθηκε.
- Πάνω σε ποιους θεματικούς άξονες κινούνται οι ιστορίες σας;
Οι οκτώ ιστορίες του βιβλίου κινούνται πάνω κάτω στον άξονα που υποδεικνύει ο υπότιτλος. Δηλαδή, για να τους πάρουμε τη σειρά: καταγωγή, μνήμη, εξορία, αμνησία, απογύμνωση, κάθοδος, αθανασία, πλημμύρα. Με τις κυριολεκτικές έννοιες να προηγούνται και τις όποιες συμβολικές να έπονται. Άλλες πάλι φορές συμβαίνει το αντίθετο όπως για παράδειγμα στα «κάθοδος» και «αθανασία». Η έμπνευση των νοηματικών υποτίτλων, ήρθε από τους μεγάλους ζωγράφους. Για παράδειγμα ο Πωλ Σεζάν τιτλοφορεί τους πίνακές του: «Οι Μεγάλες Λουόμενες», «Οι Χαρτοπαίκτες» κλπ. Εκεί, σε πρώτο επίπεδο ο θεατής «βλέπει» εκείνο που περιγράφεται, δηλαδή λουόμενες ή χαρτοπαίκτες. Είναι όμως έτσι;
- Μία σολίστ, ένας σεκιούριτι, ένας βουλευτής, ένας συλλέκτης, μία ταμίας, μία μάνατζερ, ένας διαχειριστής πολυκατοικίας και μία χάκερ είναι οι ήρωές σας. Είναι απόλυτα μυθοπλαστικές μορφές ή έχουν στοιχεία ανθρώπων που έχουν περάσει απ' τον διάβα σας;
Σε προσωπικό επίπεδο εξασκώ καθημερινά, ακόμη και ασυναίσθητα, την παρατήρηση. Οι χαρακτήρες της συλλογής αποτελούν ένα αμάλγαμα ανθρώπων που είτε έχω δει με την άκρη του ματιού μου, είτε έχω ακούσει μέσα από συζητήσεις. Αυτό είναι η βάση για να χτιστεί το οικοδόμημα της μυθοπλασίας. Ο άνθρωπος της καθημερινότητας, όπως οι περισσότεροι από εμάς, είναι ένας καμβάς. Ένα μυστήριο που εξαπλώνεται μέχρι τα βάθη της ύπαρξης. Αν ήμουν στις Η.Π.Α για παράδειγμα και είχα καταλήξει στους συγκεκριμένους χαρακτήρες του βιβλίου, πολύ πιθανόν να σκεφτόμουν να ζήσω μαζί τους στον χώρο τους για να τους μάθω καλύτερα. Είναι η λεγόμενη εμπειρική σχολή, που έχει λειτουργήσει χρόνια και στο θέατρο. Προσωπικά για να τους βρω αυτούς τους χαρακτήρες έλιωσα σόλες, για να το πω λαϊκά. Συνάντησα ανθρώπους που κινούνταν σε ανάλογα επαγγελματικά περιβάλλοντα. Όχι επί σκοπώ, αλλά επειδή μου αρέσει να έρχομαι σε επαφή με ανθρώπους έξω από τη ζώνη προστασίας μου. Από κει και πέρα η κάθε ιστορία ξεχωριστά επιβάλει να δεις και να αναθρέψεις τους χαρακτήρες σου όσο πιο σωστά μπορείς.
- Με τι παλεύουν οι ήρωές σας;
Παλεύουν σε πολλά επίπεδα. Κυρίως με τα βάραθρα που έχουν υψωθεί μέσα τους. Με τις απώλειές τους, και με το ότι κατά τη διάρκεια της ζωής τους έμειναν στα μισά. Είναι άνθρωποι ιδιαίτερων ικανοτήτων, που επειδή κάποια στιγμή παραπάτησαν δεν μπόρεσαν να βρουν τη στράτα τους, εσωτερικά. Γιατί εξωτερικά, είναι λειτουργικοί οι περισσότεροι. Είναι άνθρωποι που δεν χωρούν στα ρούχα που έχουν φορέσει. Δεν υπήρξαν έρμαια, όμως θέλουν να βρουν την ουσία τους και να αναγεννηθούν. Ανεβαίνουν τον δικό τους Γολγοθά, γιατί η ζωή τους έχει δώσει τα παπούτσια στο χέρι. Ζουν εξάλλου μεταξύ λογικής και παράνοιας.
- Συμπάσχετε με κάποιον από τους ήρωές σας περισσότερο;
Συμπάσχω με όλους και κάθε φορά διαφορετικά. Όπως και να έχει εμπλέκεσαι μαζί με τους ήρωες σου. Είναι μέρη ενός πληθυντικού εαυτού! Δεν μπορώ να γράψω αλλιώς. Ένα χρόνο μετά, κι ακόμη να διαφύγω. Κάναμε για χρόνια παρέα και έμαθα πράγματα για μένα που δεν ήξερα καν.
- Υπάρχει ελπίδα γι’ αυτούς στον ορίζοντα;
Η ελπίδα τους είναι να βρουν την έξοδο στην έξοδο κινδύνου τους. Να περάσουν μέσα από τους εφιάλτες που τους πλημμυρίζουν. Γύρω τους ο κόσμος που ήξεραν, καταρρέει. Είναι αποπροσανατολισμένοι στην νέα πραγματικότητα. Θα ψάξουν να βρουν το νόημα, με ό,τι δυνάμεις έχουν. Την τελική έκβαση δεν την γνωρίζουν. Μπορεί να είναι υπέρ ή κατά τους. Όμως θα δώσουν τη μάχη. Δεν θα είναι εύκολο γιατί τους λείπουν κομμάτια από τον εαυτό τους. Όμως ή τώρα ή ποτέ. Δίχως ελπίδα καμιά και όλες της ελπίδες αναμμένες.
- Θα μας χαρίσετε ένα απόσπασμα;
Απόσπασμα:
Σελ 98: Πολιτευτής/Αμνησία
Στην εποχή της άπνοιας παύεις να θυμάσαι
Ενέσεις τεχνητής αναπνοής σε όλους τους πόρους της Κλεψύδρας. Οχυρωμένα εμπορικά κέντρα γουργουρίζουν μέσα από τα γιγαντιαία air condition. Ανδρωπίλα πάρκα σε διάφανο αλουμίνιο κλεισμένα. Μέσα τους, η κατανάλωση του επουσιώδους έχει τον πρώτο λόγο. Έξω η μητρόπολη, γεμάτη από πανύψηλους ηλεκτρονικούς πίνακες, όπου κάθε δευτερόλεπτο προωθούν κι έναν νέο υποτίθεται αναγκαίο πειρασμό. Βουλιμικές ριπές για μια τέλεια διάθεση, τέλειο σώμα και τέλεια υγεία, διαδέχονται η μία την άλλη. Αν δεν είναι ιδεώδες, τότε μπορεί και να μην είναι άξιο λόγου. Κάτω από σεντόνι του φασόν, η Κλεψύδρα σκουπίζει τον κώλο της με γυαλόχαρτο. Αναθυμιάσεις τρικυμισμένων φόβων γυρίζουν σβούρα τους λεπτοδείκτες μιας διάχυτης δυσπιστίας.
Οι ελπίδες, παραπληγικές. Κόβονται και ράβονται σε κρύπτες προδιαγραφών. Επίδομα αισιοδοξίας διανέμεται σε κουπόνια. Οι ανισότητες ανοίγουν διάπλατα το στόμα, βγάζοντας άναρθρες κραυγές. Πολιτικά κόμματα κάνουν στριπτίζ σε ηθικοπλαστικό ριάλιτι. Τιμωροί και προδότες ανταλλάσσουν ρόλους γυρίζοντας την μπίλια στη ρουλέτα της πελατειακής διαχείρισης. Περιδίνηση και αυτοσυντήρηση του παραλόγου. Θα σωθούν μόνο όσοι πλασάρουν καλύτερα το δράμα. Μια αξεπέραστη συνταγή...
- Η «Άπνοια» βρέθηκε στη δεκάδα υποψηφιοτήτων του διαγωνισμού βραβείων Public. Έχει κάποια σημασία αυτό μέσα σας;
Οφείλω από καρδιάς να ευχαριστήσω τις φίλες και τους φίλους που τίμησαν την «Άπνοια» με την ψήφο και την εμπιστοσύνη τους, όπως φυσικά και τα Public για την επιλογή τους. Το ότι μπήκα στη δεκάδα μου έδωσε μεγάλη χαρά. Η σημασία που έχει για μένα είναι πως έμπρακτα διαπιστώνεις ότι το βιβλίο σου αγοράζεται και διαβάζεται από κόσμο. Από ανθρώπους που μέχρι πριν δεν γνώριζες και βρίσκονται κοντά σου στην όλη προσπάθεια. Αν μη τι άλλο, διαπιστώνεις ότι δεν είσαι μόνος.
-Μετά την Άπνοια τι ακολουθεί;
Με πετυχαίνετε ακριβώς πάνω στον σχεδιασμό του επόμενου βιβλίου μου. Θα είναι μυθιστόρημα αυτή φορά, με ήρωες εφήβους (Έλληνες και μετανάστες) στην Αθήνα του σήμερα.
Σας ευχαριστώ για τη συνομιλία μας.
Βρείτε τη συλλογή διηγημάτων του Νίκου Κουρμουλή "Άπνοια" στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://keimenabooks.gr
