Σήμερα, στη στήλη "Να σε γνωρίσω καλύτερα φιλοξενώ τον συγγραφέα Γιώργο Ρουσόπουλο.. Ο καλεσμένος μου γεννήθηκε στον Βόλο. Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και φιλοσοφία στις ΗΠΑ και την Αγγλία. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στα μαθηματικά στο University of Rochester,καθώς και στη φιλοσοφία στο University of California. Πήρε διδακτορικό φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Δίδαξε φιλοσοφία, φιλοσοφία της επιστήμης και μαθηματική ανάλυση στο Πολυτεχνείο Κρήτης, καθώς και επιστημολογία στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Συνέγραψε πλήθος επιστημονικών βιβλίων και τρία μυθιστορήματα. Τον Μάιο του 2023 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις 24 γράμματα το κοινωνικό μυθιστόρημά του "Τα φραγκόσυκα της μνήμης". Για το καινούργιο του έργο και το γοητευτικό ταξίδι της δημιουργικής γραφής ο συγγραφέας είχε να μου πει πολλά κι άκρως ενδιαφέροντα. Ας τον παρακολουθήσουμε!
Συνέντευξη: Αγγελική Καραπάνου
- Κύριε Ρουσόπουλε, καλώς ήρθατε στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ. Αρχικά, θα ήθελα να σας ρωτήσω πότε ξεκινήσατε να γράφετε.
ΓΡ. Πρώτα-πρώτα θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνετε να μιλήσουμε μέσω των σελίδων σας. Επίσης, θέλω να σας επαινέσω γιατί με το που υπάρχει το ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ δίνετε ένα βήμα στους συγγραφείς να επικοινωνήσουν με το ευρύτερο κοινό. Σας ευχαριστώ λοιπόν και πάλι.
Με τη συγγραφή ασχολούμαι από πολλά χρόνια λόγω της ακαδημαϊκής μου ιδιότητας : έχω γράψει ερευνητικές εργασίες, δοκίμια φιλοσοφικά και βιβλία φιλοσοφικού γενικά προσανατολισμού (λ.χ., Αναλυτική της παράστασης, Γενική επιστημολογία, κ.λπ.) Η πρώτη μου όμως λογοτεχνική συγγραφή προέκυψε το 2013, με τη δημοσίευση του “Καιρός για μυθιστόρημα” (Απόπειρα, 2013), ένα μυθιστόρημα που στηρίζεται σε οικογενειακές εμπειρίες του Εμφυλίου. Εκείνο το μυθιστόρημα, αν και το επεξεργάστηκα μέσα σε δυο περίπου χρόνια (2010-2012), ήταν στο μυαλό μου από τα φοιτητικά χρόνια και με απασχολούσε με τον ένα ή άλλο τρόπο γιατί επρόκειτο για βιωματική εμπειρία της ευρύτερης οικογένειας. Όμως, παρά τη μεγάλη περίοδο “κυήσεως”, το απόλαυσα: ποτέ δεν ένιωσα καλύτερα γράφοντας ένα κείμενο! Ήταν μια “ολική” εμπειρία που με εξέφραζε. Έκτοτε, τα δυο τελευταία μυθιστορήματα, τα έγραψα το καθένα μέσα σε δυο χρόνια με διαλείμματα επίσης δυο χρόνων. [Συνεχίζω να ασχολούμαι με τα φιλοσοφικά.] Τόσο το HOREX Regina όσο και “Τα φραγκόσυκα της μνήμης” είναι επίσης ιστορικά, βιωματικά μυθιστορήματα, αν και όχι στενά προσωπικά. Δεν με ενδιαφέρει να γράψω ένα μυθιστόρημα που δεν “πατάει” πάνω σε κάτι δικό μου! Κι αυτό που σχεδιάζω αυτόν τον καιρό, συνδέεται επίσης με προσωπικές εμπειρίες από τα φοιτητικά μου χρόνια στη Θεσσαλονίκη και στο εξωτερικό. Διαβλέπω ότι λειτουργώ ως ένας συμμετοχικός παρατηρητής του προηγούμενου εαυτού μου, των εμπειριών μου και του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσα.
- Υπήρχαν κάποιοι λογοτέχνες που θαυμάζατε και σας ενέπνευσαν ν’ ασχοληθείτε με τη συγγραφή;
ΓΡ. Δεν θα μπορούσα να απομονώσω επιμέρους συγγραφείς που θαύμασα ή που με ενέπνευσαν αλλά πάντως μεγάλη ώθηση μου έδωσαν δυο συγγραφείς και τα βιβλία τους μια ορισμένη στιγμή που χρειαζόμουν ένα σπρώξιμο στο να αποφασίσω ότι μπορώ να γράψω ένα βιβλίο. Ήταν “Το όνομα του ρόδου” του Umberto Eco, αφενός και η “Ιστορία” του Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Δεν με επηρέασε κυρίως το ύφος τους όσο η πράξη τους: πίστεψα, βλέποντας το παράδειγμά τους, ότι όσοι εργαζόμαστε στο πανεπιστήμιο μπορούμε να γράψουμε και μυθιστορήματα! Θα πρόσθετα ότι τα ακαδημαϊκά βιβλία που έγραψα είχαν πάντοτε μια στενή σύνδεση με την ιστορία και αυτό, ίσως χωρίς να το γνωρίζω, ήταν ένα ασφαλές εφόδιο για να αρχίσω.
- Τα τελευταία χρόνια τι διαβάζετε;
ΓΡ. Δεν διαβάζω λογοτεχνία, γιατί δεν προλαβαίνω. Μάλλον, ενημερώνομαι από εδώ και αποκεί … Προσπαθώ πάντως· θέλω να έχω μια “εικόνα”, ειδικά της Ελληνικής σκηνής. Διαβάζω όμως βιβλία για να προετοιμάσω και να υποστηρίξω ένα βιβλίο που γράφω ή σχεδιάζω να γράψω. Ειδικά, διαβάζω ιστορικού κυρίως χαρακτήρα βιβλία, όταν αναζητώ κάποια πράγματα που σχετίζονται με ένα θέμα: μια τέτοια περίπτωση, λ.χ., ήταν η ιστορία του Εμφυλίου και γενικότερα η ιστορία του Ελληνικού κράτους από τη σύστασή του και ύστερα (“Καιρός για μυθιστόρημα”), η μακρά και δύσκολη δεκαετία του 1960 (“HOREX Regina”) και η πολιτική και ευρύτερα κοινωνική ατμόσφαιρα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη (“Τα φραγκόσυκα της μνήμης”).
- Γράφετε διαρκώς ή υπάρχουν περίοδοι δημιουργικής νηνεμίας;
ΓΡ. Ασχολούμαι με το γράψιμο και το διάβασμα καθημερινά και με επιμονή.
Για να αρχίσω να γράφω χρειάζεται να έχω ξεκαθαρίσει στο μυαλό μου μερικά κομβικά σημεία της αφήγησης, όχι πως δεν μπορώ να τα αλλάξω καθ’ οδόν, έχει συμβεί, αλλά ψυχολογικά χρειάζομαι να πατάω σε σταθερές αποφάσεις, οι οποίες κατά κάποιο τρόπο με οδηγούν: είναι όπως όταν κατεβαίνεις ή ανεβαίνεις ένα μονοπάτι / ένα καλντερίμι και χρειάζεσαι τους αναβαθμούς, τα σκαλοπάτια για να ξέρεις κατά πού πας και να μην χάνεις την ισορροπία σου. Άπαξ και “συλλάβω” τη βασική ιδέα, την πλοκή, με ευχαριστεί, το διασκεδάζω μάλιστα, να διαβάζω το κείμενό μου και να το αλλάζω: θα έλεγα ότι το ψειρίζω ή το ξεψειρίζω μέχρι βλακείας … Απολαμβάνω τις μικρές διορθώσεις, το ξανά και ξανά, το διάβασμα που φέρνει ανεπαίσθητες αλλαγές στον αναγνώστη, οι οποίες όμως για τον συγγραφέα έχουν τεράστια σημασία. Μετά, χαλαρώνω. Αφήνω να περάσει λίγος καιρός, ασχολούμαι με κάτι εντελώς διαφορετικό και επανέρχομαι ύστερα από μερικές βδομάδες: χρειάζομαι μια βδομάδα σχεδόν για να ξαναμπώ στο κλίμα του συγκεκριμένου μυθιστορήματος αλλά μόλις μπω, παραμένω σε αυτό, έστω και χωρίς να κάνω διορθώσεις –πράγμα αδύνατο, εδώ που τα λέμε· είμαι λίγο “ασύχαστος” με αυτό το θέμα. Παρέλειψα να σημειώσω μια λεπτομέρεια που για μένα δεν είναι καθόλου λεπτομέρεια: διαβάζω και διορθώνω από το χαρτί, όχι από την οθόνη: σχεδόν δεν καταλαβαίνω ένα κείμενο στον υπολογιστή, πρέπει να το εκτυπώνω ξανά και ξανά. Και σκέφτομαι πόσα δέντρα χρειάστηκε να κοπούν για να μπορώ να γράψω …
- Τον Μάιο του 2023 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις 24 γράμματα το μυθιστόρημά σας «Τα φραγκόσυκα της μνήμης». Ποια περίοδο γράφτηκε;
ΓΡ. Πρόκειται για κείμενο που γράφτηκε τα τελευταία δυο χρόνια, αν και, όπως ανέφερα προηγουμένως, επρόκειτο για μια ιστορία μέσα στην οποία μεγάλωσα από παιδί: Ένας ξάδερφός μου ήταν η αφορμή. Ο Ανέστης, ο πατέρας του Μανόλη του μυθιστορήματος, έφυγε αντάρτης στον Δημοκρατικό Στρατό το 1948, εγκαταλείποντας πίσω τη μάνα του και τον ίδιο, σαράντα ημερών βρέφος. Συναντήθηκαν μετά από είκοσι πέντε χρόνια στην Μπούντβα του Μοντενέγκρο το 1973 (κατά τη διάρκεια της Χούντας) και ακόμη μία φορά, πριν τον θάνατο του πατέρα του, το 2005, στο Γκλόγκνιτς της Πολωνίας –σας λέω τώρα την ιστορία του μυθιστορήματος όχι τα πραγματικά γεγονότα (που είναι διαφορετικά).
- Πώς διαλέξατε αυτό τον υπέροχο τίτλο; Τι σημαίνει;
ΓΡ. Έτσι ερχόμαστε στον τίτλο. Γιατί φραγκόσυκα και φραγκοσυκιές; Γιατί φραγκόσυκα της μνήμης; Τα φραγκόσυκα και οι φραγκοσυκιές είναι μέρος των βιωματικών εμπειριών των ηρώων· είναι ένα κινούμενο σημείο αναφοράς που διατρέχει ολόκληρο τον μύθο της αφήγησης: οι φραγκοσυκιές πλαισιώνουν, από την πρώτη μέρα μέχρι την τελευταία, από την πρώτη σχεδόν σελίδα του βιβλίου μέχρι την τελευταία, τη δράση τους. Οι ήρωες μεγάλωσαν με τις φραγκοσυκιές στην αυλή τους και, όταν συναντιούνται, στην Μπούντβα, γεύονται φραγκόσυκα ως κοινή εμπειρία που τους ενώνει χωρίς να το γνωρίζουν! Επιπλέον, οι ήρωες του βιβλίου, όπως όλοι οι ζωντανοί, ζουν με τις αναμνήσεις που έχουν ή που προσπαθούν να φτιάξουν, ακούγοντας ιστορίες για αυτούς. Ο Μανόλης είναι σαράντα ημερών όταν ο Ανέστης, ο πατέρας, εγκαταλείπει την οικογένεια: τι αναμνήσεις να έχει ένα βρέφος σαράντα ημερών: ό,τι ακούει αποδώ και αποκεί. Και ο Ανέστης, νέος είκοσι πέντε ετών, τι να θυμάται, πώς να θυμάται το βρέφος που άφησε πίσω του; Έτσι, αυτοί, όταν καταφεύγουν στη μνήμη τους, είναι σαν να γεύονται τη δροσιά των φραγκόσυκων και ταυτόχρονα διακινδυνεύουν διαρκώς να αγκυλωθούν από τα αόρατα σχεδόν αγκάθια τους. Αλλά, έτσι τα φραγκόσυκα: “διπλά” και αμφίσημα, δροσιστικά, γευστικά αλλά γεμάτα αγκάθια, όπως οι μνήμες μας.
- Υπήρξε κάποιο ιδιαίτερο ερέθισμα που πυροδότησε τη φαντασία σας ν ‘ασχοληθείτε μ’ αυτό το θέμα;
ΓΡ. Αναφέρθηκα προηγουμένως στις βιωματικές εμπειρίες μου καθώς η ευρύτερη οικογένειά μας αντιμετώπισε τραυματικές εμπειρίες στον Εμφύλιο και μετά: συγγενείς σκοτώθηκαν, άλλοι κλείστηκαν στις φυλακές ενώ κάποιοι αναγκάστηκαν να καταφύγουν εκτός Ελλάδας, αφήνοντας πίσω τους πληγές και τραύματα που έπρεπε οι ίδιοι να διαχειριστούν. Και μπορεί αυτές οι εμπειρίες και οι μνήμες να πληγώνουν αλλά αυτή είναι η ιστορία μας, δεν έχουμε άλλη: είμαστε, γενικά μιλώντας, πληγωμένοι άνθρωποι και πρέπει να μιλάμε για αυτήν, παρά το ότι πονάμε. Οι νεότεροι πρέπει να γνωρίζουν αυτές τις τραυματικές ιστορίες: η καλή λογοτεχνία είναι ένα καλό και ευαίσθητο μέσο. Το βλέπω σαν μια ευθύνη, μια παρακαταθήκη στις γενιές που έρχονται, στα παιδιά μας. Άλλωστε, μπήκα στον κόπο και τα ανακάτεψα όλα αυτά σε μια ιστορία, όταν έγινα πατέρας και σκέφτηκα ξανά πώς είναι για ένα παιδί να μεγαλώνει χωρίς πατέρα αλλά και πώς είναι για έναν πατέρα να μη γνωρίζει τον γιο του, την κόρη του, τα παιδιά του.
- Θα μπορούσατε να μας παρουσιάσετε ένα απόσπασμα;
ΓΡ. Ευχαρίστως.
“Ο Μανόλης είχε μπροστά του πολύ δυσκολότερα εμπόδια να αντιμετωπίσει. Όταν οι άλλοι τον ρωτούσαν για τον πατέρα, αυτός χρειαζόταν να αναφέρει το όνομά του. Ήταν ένα κενό όνομα, μια λέξη που για τον ίδιο δεν σήμαινε τίποτα, δεν είχε κανένα αντίκρισμα· τον πλήγωνε ακόμα και να το σκέφτεται, πολύ περισσότερο να το ακούει. Όταν έπαιζε με τα παιδιά, όλοι παινεύονταν για τον πατέρα τους –ο ένας «εμένα ο μπαμπάς έτσι …», ο άλλος «εμένα ο μπαμπάς αλλιώς …» και δεν συμμαζεύεται. Αυτός ο καημένος τι να πει; Πώς να πει κι αυτός, έστω μία φορά, «εμένα ο πατέρας μου ...». Τίποτα. Έκανε πως δεν άκουγε, γύριζε το βλέμμα του αλλού, έκανε πως δεν καταλάβαινε, πως ήταν απασχολημένος με κάτι άλλο. Πόσες φορές δεν χρειάστηκε να γράψει και να ξαναγράψει τη λέξη ‘Ανέστης’ σε επίσημες δηλώσεις, αιτήσεις, βεβαιώσεις και σε χαρτιά του δημοσίου. Ειδικά όταν πήγε στον στρατό, είχε προσέξει ότι μέσα στο πρώτο εξάμηνο της θητείας του, είχε χρειαστεί να γράψει το όνομα του πατέρα πάνω από δέκα φορές! Λες και τον ρωτούσαν σκόπιμα, για να τον βασανίζουν!
Όλοι πλέον το γνώριζαν: το όνομα του πατέρα ήταν ‘Ανέστης’. Αρκετά. Ποιος ήταν λοιπόν ο Ανέστης; Δεν μπορούσε να απαντήσει. Αλλά υπήρχε! Ούτε και για αυτό ήταν εντελώς βέβαιος, αλλά όλοι οι συγγενείς, από την πλευρά του πατέρα και κυρίως η γιαγιά Ματούλα, του έλεγαν … ο πατέρας τούτο, ο πατέρας τ’ άλλο. Πώς το ήξεραν; «Έστειλε γράμμα!» «Μα, πού είναι;» «Στην Πολωνία!» «Εμένα μου ’παν ότι είναι στο Παραπέτασμα.» Η γιαγιά Ματούλα τον εμφάνιζε ως ήρωα, ας ήταν απών· ή ίσως, επειδή ήταν απών, ήταν κάποιος που έκανε πράγματα, τα οποία κανείς άλλος δεν είχε κάνει. Να, τώρα, που θα έπρεπε να παινεύεται κι αυτός και να αρχίσει να λέει «εμένα ο πατέρας μου …» –αλλά τι θα τους έλεγε; Τι ακριβώς έκανε ο πατέρας του, το οποίο κανονικά οι άλλοι θα έπρεπε να θαυμάζουν κι αυτόν θα τον έκανε περήφανο; Δεν γνώριζε.”
- «Τα φραγκόσυκα της μνήμης» είναι ένα βιβλίο νοσταλγίας ή πικρής θύμησης που πονάει;
ΓΡ. “Τα φραγκόσυκα της μνήμης” δεν είναι βιβλίο αναμνήσεων ή νοσταλγίας αλλά οι αναμνήσεις, η νοσταλγία και η επιθυμία είναι ευγενικά συναισθήματα που “κινούν” την αφήγηση. Πρώτα, έχουμε την αρχέγονη επιθυμία αναζήτησης και προσδιορισμού των ριζών του Μανόλη – “Ποιοι με γέννησαν;”, “Από πού έρχομαι;”· μετά, “Ποια είναι η συνέχεια;”, “Ποιος είναι ο γιος μου;” –ερωτήματα του πατέρα που στοχεύουν με τον έναν ή άλλον τρόπο στην αυτογνωσία: “Ποιος είμαι;”– τέτοια ερωτήματα αναπόφευκτα συμπλέκονται με τη μνήμη και όλα τα παρελκόμενα: από τέτοια στόφα είμαστε καμωμένοι!
- Οι ήρωές σας ζουν κυρίως ανασκαλεύοντας το παρελθόν τους, βιώνοντας έντονα το παρόν τους, ή ατενίζοντας το μέλλον;
ΓΡ. Οι ήρωες αυτού του βιβλίου επιθυμούν να προσανατολιστούν προς το μέλλον γιατί δεν έχουν κοινό παρελθόν αλλά το μέλλον στηρίζεται στο παρελθόν, ένα σκοτεινό παρελθόν, στην περίπτωσή μας: ένα παρελθόν που πρέπει να φτιαχτεί από τωρινά και παλαιά υλικά μνήμης· πρέπει όμως να φτιαχτεί στο παρόν: οι ήρωες συναντιούνται πέντε μέρες στην Μπούντβα και σε αυτήν τη συνάντηση τα “δίνουν” όλα! Μια ψευδαίσθηση φυσικά – μπορεί κανείς μέσα σε πέντε μέρες να φτιάξει από θραύσματα της μνήμης μια ολόκληρη ζωή;! Βιώνουν λοιπόν έντονα το παρόν γιατί δεν έχουν κοινό παρελθόν, δεν έχουν πού να στηριχτούν –χρειάζονται επειγόντως να πιαστούν από κάπου. Έτσι, δίνουν υποσχέσεις ο ένας στον άλλον, ελπίζοντας σε ένα κοινό μέλλον.
- Έχετε κάποια σχέδια για την παρουσίαση του πρόσφατα δημοσιευμένου έργου σας;
ΓΡ. Ετοιμαζόμαστε για μια παρουσίαση του βιβλίου στον Βόλο αρχικά. Με τα που πέφτουν οι θερμοκρασίες και ισορροπούμε τα εντός μας, μπορούμε να αρχίσουμε να μιλάμε για πράγματα σαν αυτά που θίγονται στο βιβλίο.
- Τι να περιμένουμε από σας στη συνέχεια;
ΓΡ. Με βρίσκετε στο στάδιο των εσωτερικών αναζητήσεων: σκέφτομαι διάφορα σχέδια που μπορούν να ανοίξουν έναν δρόμο, μια κατεύθυνση: πρόκειται για στοιχεία, τα οποία σε κάποιο βαθμό θα εστιάζουν στη Θεσσαλονίκη των φοιτητικών μου χρόνων. Μια τέτοια αναφορά, ξέρετε, περιλαμβάνει μια καλύτερη γνώση των ιστορικών συνθηκών της Χούντας, του τοπικού κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που την επισκέπτομαι συχνά και εκπλήσσομαι διαρκώς με τις αλλαγές που βλέπω, σε βαθμό που αναλογίζομαι αν εγώ πέρασα ποτέ από αυτήν την πόλη. Πρέπει λοιπόν κατά κάποιον τρόπο να την κάνω δική μου ξανά! Δύσκολο εγχείρημα. Καταλαβαίνετε όμως ότι για όλους εμάς που ήμαστε εκείνα τα δύσκολα χρόνια της Χούντας στη Θεσσαλονίκη, εκείνη η πόλη, εκείνοι οι άνθρωποι, εκείνες οι συνθήκες μάς βοήθησαν να διαμορφωθούμε, να γίνουμε ό,τι μπορούσε ο καθένας και η καθεμιά: μας επέτρεψε να γνωρίσουμε και να προσδιορίσουμε τον εαυτό μας, να ξεδιπλώσουμε τα όνειρά μας.
Ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συζήτηση.
ΓΡ. Κι εγώ με τη σειρά μου θέλω να σας εκφράσω και πάλι τις θερμές μου ευχαριστίες για τον φιλόξενο χώρο που μου δώσατε και για την υπομονή σας. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα που την απόλαυσα. Ευχαριστώ πολύ.
Βρείτε το μυθιστόρημα του Γιώργου Ρουσόπουλου "Τα φραγκόσυκα της μνήμης" στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://24grammata.com
