Τον Ιανουάριο του 2023 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις 24 γράμματα η νουβέλα "Το σκοτεινό πηγάδι" της Βιργινίας Γρηγοριάδου. Θα δούμε μια κριτική για το βιβλίο από τη φιλόλογο Σοφιάννα Αλιφιέρη.
"Το σκοτεινό πηγάδι" - ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ (Εκδόσεις 24 γράμματα, Ιανουάριος 2023 )
γράφει η Σοφιάννα Αλιφιέρη
«Το Σκοτεινό Πηγάδι» αποτελεί ένα πρόσφατο λογοτεχνικό δημιούργημα το οποίο μου κέντρισε το ενδιαφέρον και με το πέρας της ανάγνωσης μου επιβεβαίωσε αυτόν τον ενθουσιασμό. Πριν αναφερθώ αξιολογικά στη νουβέλα, θα ήθελα να παραθέσω κάποια βιογραφικά στοιχεία της συγγραφέως. Είναι σημαντικό πριν διαβάσεις ένα βιβλίο, να «διαβάσεις» τον άνθρωπο που αποφάσισε να καταγράψει τις σκέψεις του και να συνθέσει ένα κείμενο, μια ιστορία.
Η συγγραφέας του βιβλίου «Το Σκοτεινό Πηγάδι», Γρηγοριάδου Βιργινία, γεννήθηκε το 1985 στη Θεσσαλονίκη. Από το 1989 μέχρι και σήμερα κατοικεί στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Από μικρή ήξερε ότι θα ασχολούταν με τη φιλοσοφία πρωτίστως, δηλώνοντας ανέκαθεν γοητευμένη από τον κόσμο της λογοτεχνίας. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στη σχολή Κοινωνικών Επιστημών στο ΕΑΠ. Εκπόνησε τη Διδακτορική Διατριβή της στο πεδίο της Ιστορίας και Φιλοσοφίας της επιστήμης στον Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών επιστημών και Δικαίου της Σχολής ΕΜΦΕ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Συνέγραψε και συγγράφει άρθρα, σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, συμμετέχει σε συνέδρια, υπήρξε ομιλήτρια σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια.
Η επιστημονική της καριέρα και σταδιοδρομία, και ο δύσκολος δρόμος που διάλεξε η συγγραφέας για την επαγγελματική της καταξίωση δε στάθηκαν ποτέ εμπόδιο στην αγάπη της για την αστυνομική κυρίως λογοτεχνία. Οι καθηλωτικές ιστορίες της Αγκάθα Κρίστι και όχι μόνο, ήταν αυτές που της έδωσαν το εφαλτήριο να αποφασίσει να συγγράψει το δικό της αστυνομικό μυθιστόρημα.
Άλλωστε όπως δηλώνει και η ίδια σε συνέντευξή της, «Η λογοτεχνική συγγραφή αποτελεί μια διέξοδο, έναν τρόπο διαφυγής από την άλλοτε αυστηρή και γεμάτη κανόνες, άλλοτε μονότονη πραγματικότητα, μια ευκαιρία ελευθερίας σκέψης και έκφρασης».
Το εξτρεμιστικό χαρακτηριστικό που εντόπισα στο βιβλίο «Το Σκοτεινό Πηγάδι», είναι η εύστοχη προσπάθεια της συγγραφέως να συνδυάσει κοινωνικά φαινόμενα, στερεοτυπικές αντιλήψεις και οπισθοδρομικές τάσεις με μια αστυνομική - νουάρ πλοκή, χρησιμοποιώντας ψήγματα θρησκευτικού και φιλοσοφικού σχολιασμού και στοχασμού. Με αυτόν τον τρόπο στηλιτεύει τον κοινωνικό ρατσισμό και αναδεικνύει την όξυνση του φαινομένου. Για να κατανοήσει κάποιος την πλοκή και τα βαθύτερα νοήματα που θέλει να περάσει, πρέπει με διεισδυτικό βλέμμα να αφουγκραστεί τη σχέση μεταξύ των πρωταγωνιστών και να αφεθεί στην πετυχημένη σκιαγράφησή τους, στη σφιχτοδεμένη πλοκή, στη γρήγορη εναλλαγή των σκηνών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης, το κινηματογραφικό σκηνικό και οι καλοσχηματισμένοι, στιβαροί χαρακτήρες συνεπαίρνουν τον αναγνώστη.
Τα παραπάνω κάνουν το «Σκοτεινό Πηγάδι» ένα βιβλίο που σίγουρα μπορούν όλοι να διαβάσουν με ενδιαφέρον. Ένα βιβλίο που θα στιγματίσει όλες τις ηλικίες, και θα γεννήσει προβληματισμούς για την κοινωνική παθογένεια που πλήττει την εποχή μας. Σε κάθε σελίδα «βουτάς» ακόμα πιο βαθιά στο σκοτάδι, στην άβυσσο της ιστορίας των ηρωίδων, έρχεσαι αντιμέτωπος με τις συνεχείς αντιθέσεις και τις ανατροπές, με τις εξελίξεις και τους χαρακτήρες που αλλάζουν μορφή μέσα από μια συγκλονιστική και ορμητική αφήγηση.
«Το Σκοτεινό Πηγάδι» είναι μια νουβέλα που εύλογα χαρακτηρίζεται από αγωνία και ανατροπές. Φόντο, ένα ειδυλλιακό νησί, η επιφανειακή ηρεμία ενός μοναστηριού που διαταράσσεται από ένα μυστήριο… Ένα μυστήριο που στοιχειώνει τους πρωταγωνιστές από το παρελθόν και περιπλέκει την υπόθεση δημιουργώντας ανατροπές και κορυφώσεις.
Στο βιβλίο πρωταγωνιστούν τρεις κυρίαρχες γυναικείες μορφές, η Νίκη, η Εριφύλη και η Μπουρτσίν, τρεις ξεχωριστές ηρωίδες, που παίρνουν σάρκα και οστά, μέσα από τη νουβέλα. Και σε αυτούς τους τρεις ξεχωριστούς χαρακτήρες έγκειται το βαθυστόχαστο νόημα της νουβέλας, διότι πίσω από τα τρία μικρά σπουργίτια -όπως χαρακτηρίζονται οι τρεις πρωταγωνίστριες- πίσω από τις τρεις αυτές γυναίκες και την ιστορία τους, τα νοήματα που προκύπτουν, αποσυμβολίζοντας την κάθε ηρωίδα ξεχωριστά μέσα από το χαρακτήρα και τη στάση της, δείχνουν την κοινωνία μας σήμερα. Οι τρεις πρωταγωνίστριες μεγαλώνουν μαζί, κάτω από την καθοδήγηση και την αρωγή της έντονης φυσιογνωμίας του παππού Θανάση. Περνούν ξέγνοιαστα και διαμορφώνουν δυνατούς δεσμούς φιλίας και αγάπης, μέχρις ότου ένα συνταρακτικό γεγονός τις αναγκάσει να χωριστούν και να τραβήξουν διαφορετικά μονοπάτια. Η επανένωσή τους χρόνια μετά θα πυροδοτήσει και την προσπάθειά τους να αντιταχθούν στο κατεστημένο, να επανακάμψουν και να επιβιώσουν.
Συγκεκριμένα, με τη ζωή και τις πράξεις τους αντιτάσσονται στην έμφυλη ανισότητα που δυστυχώς ακόμη εντοπίζουμε σε Δυτικές πόσο μάλλον σε Ανατολικές χώρες, τον σεξισμό, την ενδοοικογενειακή βία, την κοινωνική πίεση που ασκείται από το οικογενειακό περιβάλλον παραδοσιακά και γίνεται αντιληπτή σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει στερεοτυπικές φράσεις όπως: «Πότε θα παντρευτείς;», «Πότε θα κάνεις παιδιά, περνούν τα χρόνια», «Τριαντάρισες, άσε την καριέρα και βρες έναν γαμπρό», «Χώρισες σε τέτοια ηλικία; Έπρεπε να κάνεις υπομονή», «Μια γυναίκα χωρισμένη δύσκολα ξαναφτιάχνει τη ζωή της»….
Βλέπετε ζούμε «υποτίθεται» σε μια σύγχρονη κοινωνία που είναι έτοιμη να κουβεντιάσει για τη γενετική τροποποίηση και την εξέλιξη της ρομποτικής, αλλά είναι απροετοίμαστη, αδιάφορη και εχθρική στο να υποστηρίξει και να αναδείξει τη γυναίκα επιστήμονα, τη γυναίκα πολιτικό, τη γυναίκα πρύτανη, τη γυναίκα κυρίαρχο του εαυτού της, την ανεξάρτητη γυναίκα.
Το θρησκευτικό στοιχείο υπάρχει στο βιβλίο και δίνει το δικό του στίγμα. Έννοιες όπως η αγάπη, η φιλία, και η γαλήνη συνδυάστηκαν αποτελεσματικά με την θρησκευτική πίστη και ενσαρκώθηκαν στα πρόσωπα των πρωταγωνιστριών. Η αγνότητα που περιγράφεται μέσα και έξω από το μοναστήρι προκαλεί συναίσθημα πληρότητας και έρχεται σε αντίθεση με τις μολυσμένες αναμνήσεις που σπιλώνουν τις ψυχές των πρωταγωνιστριών.
Οι κινηματογραφικές περιγραφές στις σκηνές της δράσης και οι γλαφυρές εικόνες, γεννούν συναισθήματα και κινητοποιούν τον αναγνώστη καθιστώντας τον κοινωνό των προβληματισμών και των εξελίξεων. Τα έντονα επίθετα σε συνδυασμό με το συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, αποδίδουν άρτια την ψυχολογική κατάσταση των εμπλεκόμενων προϊδεάζοντας για ένα ανατρεπτικό φινάλε.
Θα ήθελα να υπογραμμιστεί η σημασία που αποδίδει η συγγραφέας στις έννοιες της ενότητας και της συνεργασίας, «Τρεις καλύτερα από μία» …Όπως αναφέρεται στο βιβλίο και η ρήση του Αισώπου: «ένα κλαράκι μόνο του, σπάει πιο εύκολα από δύο ή τρία μαζί», αποδίδοντας έτσι τη σημασία της αμοιβαίας υποστήριξης. Προσθέτει η συγγραφέας: «ένα μάτσο κλαδιά είναι ικανό να ματώσει τα χέρια εκείνου που θα προσπαθήσει να το τσακίσει», τονίζοντας πως για να υπάρξει αλλαγή στον κόσμο πρέπει να γίνει μαζική προσπάθεια. Έτσι μόνο θα «ξορκιστεί το κακό», έτσι θα χτυπηθεί το «τέρας της έμφυλης βίας που ευδοκιμεί στις πατριαρχικές κοινωνίες και κατασπαράζει τις σάρκες μας», σύμφωνα με τη συγγραφέα.
Αγαπημένη μου ηρωίδα η Νίκη. Η Νίκη είναι δυναμική, οξυδερκής και έχει μέσα της το «αστυνομικό δαιμόνιο». Με τη συνδυαστική της σκέψη και την επιμονή που την διακρίνει ξετυλίγει το κουβάρι, ανακαλύπτει τους ενόχους ακολουθώντας βήμα βήμα τα στοιχεία που εντοπίζει. Διαβάζει αστυνομική Λογοτεχνία, έχει τελειώσει φιλοσοφική σχολή, ανυπομονεί για μεσημεριανό ύπνο και δηλώνει λάτρης του φραπέ. Επίσης χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «Δεν έχω μάθει να τα παρατάω εύκολα», «Άλλο και τούτο πάλι», «Let’s rock». Είναι μια γυναίκα αποφασιστική, έτοιμη να αντιμετωπίσει την κάθε αντιξοότητα με λογική και πρακτική σκέψη. Έκανε τα όνειρά της πραγματικότητα και πρόβαλε αντίσταση σε καθετί το κατεστημένο ακολουθώντας το δικό της μονοπάτι για την επιτυχία και την ευτυχία, κάνοντας τις δικές της επιλογές.
Η Μπουρτσίν, μια ακόμη από της πρωταγωνίστριες του βιβλίου, είναι μια μουσουλμάνα νεαρή, καταπιεσμένη από τους γονείς της, μεγαλωμένη σε ένα τοξικό περιβάλλον με έναν πατέρα να της ασκεί βία και να την κακομεταχειρίζεται. Αντίθετα με τις άλλες δυο πρωταγωνίστριες, είναι φαινομενικά αδύναμη και ετεροκατευθυνόμενη, άβουλο έρμαιο των καταστάσεων. Αποφασίζει να αλλαξοπιστήσει, να σταθεί στα πόδια της και να τα καταφέρει μόνη.
Η Εριφύλλη, η τρίτη της παρέας, είναι ευφυής, καταφέρνει να ακολουθήσει το όνειρό της παρά τις δυσκολίες, είναι ένα ελεύθερο πνεύμα που δεν ακολουθεί τα πρότυπα της γυναίκας στην εποχής της. Γίνεται μια ανεξάρτητη γυναίκα που ξεπερνά τα εμπόδια. Ακόμα και όταν όλα δεν πάνε όπως ακριβώς τα σχεδίασε, μένει πιστή στις αποφάσεις της. Διατηρεί, μάλιστα, την αυτοεκτίμησή της και την αξιοπρέπειά της. Σε ένα περιβάλλον όπου η ατομική ελευθερία, η αυτοέκφραση, η ελεύθερη επιλογή και η επιδίωξη της προσωπικής ευτυχίας δε μπορούν να πραγματωθούν εύκολα, αυτή καταφέρνει να ζήσει με τους δικούς της όρους, όπως τους είχε δείξει ο παππούς Θανάσης, αυτός ο πρωταγωνιστής που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των προσωπικοτήτων των τριών πρωταγωνιστριών.
Ο παππούς Θανάσης αποτελεί το πραγματικό στήριγμα, τη σανίδα εμπιστοσύνης και σωτηρίας που κάθε άνθρωπος επιθυμεί να έχει στο πλευρό του για να φτιάξει τη ζωή του με τους δικούς του όρους, ακόμα κι όταν αυτό μοιάζει αντίθετο σε όλες τις πιθανότητες. Μια τεράστια αγκαλιά να περιμένει πάντα ανοιχτή σε περίπτωση ανάγκης.
Έτσι οι πρωταγωνίστριες διεκδικούν το δικαίωμα να διαφέρουν, να μην μαζοποιούνται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής, να μην αποδέχονται τον στείρο κομφορμισμό αλλά να χαράξουν τη δική τους διαδρομή. Αναδεικνύονται σε φορέα αλλαγής, σύμβολο διεκδίκησης της ελευθερίας. Είναι ακριβώς αυτή η αντι-ηρωική «κακή συμπεριφορά» και η αποφασιστικότητα να «αψηφούν τους συμβατικούς δεοντολογικούς κώδικες» που τις καθιστούν ρεαλιστικές γυναίκες.
Κλείνοντας, θεωρώ πως το «Το Σκοτεινό Πηγάδι» είναι ένα έξυπνο αστυνομικό μυθιστόρημα, με γοητευτική γραφή και κοινωνικές προεκτάσεις, το οποίο θυμίζει κάτι από τα κλασικά, αγαπημένα αστυνομικά μυθιστορήματα, εμπλουτισμένο με γαλήνιες οπτικοακουστικές εικόνες, γραμμένο με μια φρέσκια προσέγγιση, έχοντας μια μοντέρνα και εκσυγχρονισμένη διάσταση. Είναι ένα βιβλίο που προσεγγίζει τον εσωτερικό, ψυχικό και πνευματικό κόσμο των ηρώων του, εμβαθύνοντας στις προσωπικότητές τους, υπογραμμίζοντας τις προσωπικές εμμονές του καθενός και τα χαρακτηριστικά που μπορούν να οδηγήσουν σε ακρότητες. Πραγματεύεται την καταπίεση, την βία, τα καταπατημένα δικαιώματα των γυναικών και την ανάγκη των ανθρώπων να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους.
Σοφιάννα Αλιφιέρη, Φιλόλογος, Υπ. Δρ. ΑΚΕΔ, ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ
