Στις αρχές του 2025 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κοράλλι το βιβλίο του Σταύρου Χρ, Αναστασόπουλου "Φιλολογικά, Φιλοσοφικά και Ποιητικά τού 2024”. Θα δούμε την ομιλία της φιλόλογου Μαρίας Βηλαρά που εκφώνησε την ημέρα της παρουσίασης δύο έργων του συγγραφέα!
"Φιλολογικά, Φιλοσοφικά και Ποιητικά τού 2024”,ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΡ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ (Κοράλλι, Αθήνα 2025)
γράφει η Μαρία Βηλαρά
«Ομιλία στην παρουσίαση των βιβλίων του Σταύρου Χρ. Αναστασόπουλου “Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας”, Αθήνα (Κοράλλι) 2024, σσ. 344 και “Φιλολογικά, Φιλοσοφικά και Ποιητικά τού 2024”, Αθήνα (Κοράλλι) 2025, σσ. 136».
Ο Σταύρος Αναστασόπουλος, Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, φέρει, μέχρι στιγμής, στην συγγραφική του φαρέτρα έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό έγκριτων και ποιοτικών επιστημονικών εκδόσεων, ενδεικτικών των πολυσχιδών γνώσεών του και του θαυμαστού εύρους των φιλολογικών του δεξιοτήτων, παρά το νεαρό της ηλικίας του.
Η σοβαρή φιλολογική του κατάρτιση, απόρροια της επίζηλης ενασχόλησής του με την μελέτη των Κλασικών Σπουδών, καθίσταται εύκολα εμφανής σε όσους εντρυφούν στα γραφόμενά του ή παρακολουθούν τις προφορικές συνεντεύξεις και διαλέξεις που παραθέτει, κατά καιρούς. Καθώς, λοιπόν, τον διαβάζουμε ή τον ακούμε, δεν γίνεται να μην διαπιστώσουμε και να μην επιδοκιμάσουμε την γνήσια ικανότητα του Αναστασόπουλου να σμιλεύει με σαφήνεια, σθένος και διανοητική ικμάδα τους συλλογισμούς του, προς τέρψη και, συνάμα, προς παρότρυνση του εκάστοτε αποδέκτη του για γόνιμες πνευματικές αναζητήσεις. Η επιστήμη, άλλωστε, δέον είναι να μην προσκολλάται στις κρυσταλλωμένες, ήδη διατυπωθείσες γραπτώς, θέσεις της, αλλά, μέσω της προφορικής επιχειρηματολογίας και του διαλόγου, να παρέχει την δυνατότητα της αμφισβήτησης και της αναθεώρησης των υφιστάμενων πορισμάτων, κάτι που διασφαλίζει την απρόσκοπτη προώθηση της σκέψης.
Στο σημείο τούτο, κάποιος κακοπροαίρετος ή κάποιος μη γνώστης της ιδιοσυγκρασίας και του έργου του Αναστασόπουλου θα έσπευδε, ενδεχομένως, να χαρακτηρίσει τα παραπάνω ως “πομφόλυγες και φληναφήματα”, νομίζοντας πως επιδαψιλεύουμε φιλοφρονήσεις σε οικείους εκπροσώπους του επιστημονικού σιναφιού. Μετά λόγου γνώσεως, όμως, απαντώ πως ουδέν ίχνος αμετροέπειας υπάρχει. Ο Αναστασόπουλος εξελίσσεται σε σύγχρονο διανοητή, που κοιτά κατάματα τα στιβαρά φιλολογικά μεγέθη των πρεσβύτερων γενεών, όχι επειδή το διατεινόμαστε ορισμένοι φανφαρόνοι, μα επειδή το πιστοποιεί, εμπράκτως, τόσο η, έως τώρα, επίμοχθη και αριστόκαρπη φιλολογική του παραγωγή όσο και η αυτογέννητη φιλοσοφική του δράση. Δεν διστάζει, μάλιστα, να αναμετρηθεί, με παρρησία, “αρετήν και τόλμην”, όπως θα έλεγε και ο Κάλβος, με άκρως απαιτητικά συγγραφικά εγχειρήματα, όντας έμπλεος στοχαστικότητας.
Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο κρίνεται επαινετέος ο συγγραφέας μας, είναι ότι δεν επαναπαύεται ποτέ στις δάφνες μιας σπουδαίας ακαδημαϊκής του κατάκτησης. Αντιθέτως, δρα ως ένας εργατικός λειτουργός των Γραμμάτων, που βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και ιχνηλατεί ολοένα και υψηλότερες κορυφές στις πολυεπίπεδες οροσειρές του πνεύματος. Διακατέχεται, θα λέγαμε, από την ακόρεστη δίψα του νου να γεύεται το λάλον ύδωρ της δημιουργίας και να το μετατρέπει σε ορμητικό χείμαρρο, που παρασύρει μακριά την ραστώνη και την στασιμότητα.
Ολοκληρώνοντας την σύντομη αυτή αναφορά μου στον συγγραφέα και πριν προχωρήσω σε έναν συνοπτικό σχολιασμό του ενός εκ των δύο βιβλίων του, που παρουσιάζονται σήμερα, με τίτλο “Φιλολογικά, Φιλοσοφικά και Ποιητικά τού 2024”, θεωρώ σκόπιμο να επισημάνω άλλη μία πτυχή της πνευματικής του υπόστασης, η οποία αντικατοπτρίζεται και στην γραφή του.
Ο Αναστασόπουλος έχει το “Γνώθι σαυτόν”, καθώς συνεισφέρει, κατά το δυνατόν, στα ανώτατα φιλολογικά τεκταινόμενα της εποχής μας. Εντούτοις, πρόκειται για μία εννόηση του εαυτού όχι με όρους αλαζονείας, αλλά με όρους ρεαλιστικής επίγνωσης του εγκεφαλικού του οπλοστασίου. Ας ανατρέξουμε λίγο και στους κορυφαίους αρχαίους σοφούς. Κατά τις σωκρατικές παραινέσεις, όπως και κατά τα πλατωνικά λεγόμενα στον “Χαρμίδη” (164d), «τοῦτο […] εἶναι σωφροσύνην, τὸ γιγνώσκειν ἑαυτόν». Η αυτογνωσία, εν πολλοίς, είναι επιζητούμενη και αποτελεί ένδειξη σύνεσης, εφόσον, βεβαίως, δεν θρέφει υπέρ το δέον τον εγωισμό και εφόσον δεν αποσκοπεί στην προβολή μιας κενόδοξης προσωπικότητας, που προσδοκά κάλπικες διακρίσεις, αλλά στην αυτοβελτίωση και στην υγιή ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, η οποία θα αποφέρει, εν τέλει, την ψυχική γαλήνη και την μακαριότητα στο άτομο.
Συνεπώς, όταν ένας εύρωστος διανοούμενος προβαίνει σε ψύχραιμη αυτο-συνειδητοποίηση της εσωτερικής του αξίας, τούτη δεν μπορεί παρά να αναγνωριστεί από εξίσου νηφάλιους και καλόπιστους εκτιμητές του έργου του.
Όσον αφορά το ανά χείρας βιβλίο, αυτό έχει μία σαφή τριμερή διάρθρωση και, όπως διαφαίνεται εκ του τίτλου, συνιστά μία ανθολόγηση κριτικών φιλολογικών κειμένων του γράφοντος, φιλοσοφικών δοκιμίων του και ποιητικών του συνθέσεων, απάντων συγγεγραμμένων εντός του 2024. Το τελευταίο σκέλος, αμιγώς ποιητικό, το εκλαμβάνουμε ως μία ευχάριστη έκπληξη και ως μία αξιόλογη, νέα εκδοτική πρόκληση για τον συγγραφέα. Αναμένουμε, με ενδιαφέρον, και άλλες τέτοιες ποιητικές του εξάρσεις, γιατί όχι και αυτόνομες εκδοτικά, εν ευθέτω χρόνω.
Θα ισχυριζόταν, ίσως, κάποιος πως τα ως άνω περιγραφόμενα περιεχόμενα αυτής της συμπιληματικής έκδοσης μοιάζουν κάπως ανομοιογενή και ασύμβατα μεταξύ τους, ωστόσο ο συγγραφέας “κεντά” την αρραγή ενότητά τους με το γερό νήμα της θαλερής και θαρραλέας φιλοσοφούσας θεώρησής του για τους διάφορους τομείς του επιστητού, η οποία διατρέχει, κάθε φορά, την γραφίδα του.
Ένα πρώτο σχόλιο θα ήθελα να διατυπώσω πάνω στις απόψεις του γράφοντος, στις αρχικές σελίδες του τόμου, σχετικά με την σκοπιμότητα ή μη της απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Γιατί, άραγε, κάποιοι λογοτέχνες να λαμβάνουν αυτό το Νόμπελ και να χαίρουν της ύψιστης τιμής που συνεπάγεται και κάποιοι άλλοι όχι; Ορθώς παρατηρεί ο Αναστασόπουλος ότι, συχνά, η σύσταση του χαρακτήρα λειτουργεί αποτρεπτικά για την καταξίωση του δημιουργού, ανεξαρτήτως του ταλέντου του, σε μία κοινωνία, κατά βάση, τεχνοκρατική, λάτρη του φαίνεσθαι και δέσμια ενός φανταχτερού πνευματικού ελιτισμού. Δεν προξενεί, έτσι, εντύπωση η συχνή απαξίωση ή ο πνευματικός προπηλακισμός που, ενίοτε, υφίστανται τα λαμπρά συγγραφικά μυαλά από τις διανοητικές μετριότητες.
Οι βιβλιοκρισίες και οι φιλολογικές αναλύσεις του Αναστασόπουλου, οι οποίες καταλαμβάνουν την μερίδα του λέοντος στο δεύτερο μέρος του τόμου, είναι εμπεριστατωμένες, στοχευμένες και συμβάλλουν στην εύφημη μνεία μιας πλειάδας συγγραφέων και έργων με φιλοσοφικό, λογοτεχνικό, ποιητικό και, εν γένει, υψηλού ακαδημαϊκού επιπέδου περιεχόμενο. Καταδεικνύουν δε, πως ο γράφων όχι απλώς έχει μελετήσει τα έργα αυτά με την δέουσα προσοχή και σεβασμό, αλλά έχει διαμορφώσει και μία συγκεκριμένη αξιολογική αποτίμηση και αισθητική αντίληψη για εκείνα, εκπεφρασμένη με λεκτικό σφρίγος.
Προσωπικά, του οφείλω θερμές ευχαριστίες για την επιλογή του να συμπεριλάβει στο αποθησαύρισμα τούτο την πρόσφατη κριτική του προσέγγιση για το βιβλίο μου “Μύθος και Αρχαιότητα στη Μεσοπολεμική Πεζογραφία του Κοσμά Πολίτη: Λεμονοδάσος (1930), Εκάτη (1933), Eroica (1938)”, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Bookstars». Η διεισδυτική φιλολογική του ματιά και ο καλόγνωμος λόγος του κομίζουν ιδιαίτερη τιμή στο έργο μου.
Στα γραπτά του Αναστασόπουλου, τα φιλοσοφικά προτάγματα που εγκολπώνεται, αναβρύζουν εκ βαθέων και αποτυπώνονται ευθέως. Κατ’ αρχάς, τον νου του γράφοντος διαπνέει η φιλοσοφική πεποίθηση της απουσίας δογμάτων και απόλυτων ιδεών. Η φιλοσοφία κινείται στην αέναη τροχιά της πιθανής αναίρεσης των προρρηθέντων. Δεν παραδέχεται τα θέσφατα και τις έτοιμες, αναντίρρητες αλήθειες, που υιοθετούνται αβασάνιστα. Για τον λόγο αυτόν, χρέος ενός ταλαντούχου νέου επιστήμονα είναι να υπερβεί τον εγκλωβισμό του σε φιλολογικές ερμηνευτικές μανιέρες και να δοκιμαστεί με την ανάπτυξη πρωτογενούς, αυθεντικού φιλοσοφικού λόγου, θέτοντάς τον, έπειτα, στην κρίση των υπολοίπων. Τοιουτοτρόπως, η πνευματική του ανεξαρτησία θα είναι εξασφαλισμένη. Για να το πετύχει αυτό, οπωσδήποτε, θα πρέπει να έχει εγκύψει, πρωτίστως, με οξυδέρκεια, στα μέγιστα κλασικά πρότυπα και, κατόπιν, με νοητική ανδρεία, να αυτενεργήσει.
Το απόσταγμα τούτο δύναται κανείς να το αντλήσει τόσο από τα επιστημονικά συγγράμματα όσο και από τα ποιήματα του Αναστασόπουλου.
Η πρώτη ποιητική του συλλογή, υπό τον τίτλο «Αρμονικά Πρωτόλεια», ενταγμένη στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του τόμου, είναι ένα εξαίρετο δείγμα της λογοτεχνικής του πένας. Στην συλλογή εμπεριέχονται οκτώ αυτοβιογραφικά/αυτοαναφορικά ποιήματα, συναισθηματικώς φορτισμένα μερικά εξ αυτών και αποτελούμενα από τετράστιχες στροφές. Αυτοαναφορικά είναι όχι μόνο επειδή ορισμένα τα αφιερώνει σε εκλεκτά μέλη της οικογένειάς του, μα και γιατί πραγματεύεται, σε αυτά, την ίδια την φύση της φιλοσοφίας και του φιλοσόφου. Η επιδιωκόμενη “αρμονία” επιτυγχάνεται χάρη στην τήρηση στρωτού ρυθμού και ομοιοκαταληξίας. Εντοπίζονται εναλλαγές κυρίως ιαμβικού οκτασύλλαβου και επτασύλλαβου στίχου, ενώ στο όγδοο και τελευταίο ποίημα υπάρχει αναπαιστικός ρυθμός. Η πλεκτή ομοιοκαταληξία παρουσιάζει ορισμένες αποκλίσεις, οι οποίες, όμως, δεν εκλαμβάνονται ως κατασκευαστικό ατόπημα, αλλά ως ίδιον της ποιητικής νόρμας του γράφοντος. Ας σημειωθεί, βέβαια, ότι ο ίδιος αποτάσσεται την ιδιότητα του ποιητή στο ποίημά του “Αδικημένος στοχαστής”: «Δεν είμαι βέρος ποιητής, / ουκ έχω τηνδε χάρη· / φιλολογίας υμνητής, / φιλοσοφίας καμάρι».
Χαρακτηριστική είναι η χρήση αρχαιοπρεπούς και υψηλόπνοου λεξιλογίου, το οποίο, αν και θα περίμενε κανείς να δει σε μία φιλοσοφική πραγματεία, ο γράφων το έχει εντάξει, με μαεστρία, στις ρίμες του. Όπως λέει και στο ποίημά του με τίτλο “Στους γονείς μου”: «Πλέον πειρώμαι το υψηλό / ποιητικά να δώσω· / είθε γενεί μου μπορετό / το ένδον μου να σώσω», αναμένοντας, εδώ, την λυτρωτική δύναμη της συγγραφής. Πρόκειται, λοιπόν, για μια ποίηση βαθύψυχη, δοσμένη με δεξιοτεχνία, η οποία προσιδιάζει, θα λέγαμε, σε έμμετρη φιλοσοφία, καθώς ο στιχουργός, ακόμη και δια της ποιήσεως, φιλοσοφεί.
Επιπλέον, όχι ως εκδήλωση απογοήτευσης, αλλά ως μια κοινή διαπίστωση του συγγραφέα, γίνονται νύξεις στους φθονούντες κοντόφθαλμους μελετητές της επιστήμης, οι οποίοι, με κάθε ευκαιρία, βάλλουν εναντίον των χαρισματικών φιλοσοφούντων. Ως εκ τούτου, οι άδικες διαβολές ή η υπέρμετρη δυσπιστία των εμπειροτέρων απέναντι στις νεανικές φιλοσοφικές απόπειρες τροφοδοτούν, τελικά, με πείσμα και αστείρευτη δημιουργική ορμή τους κατακρινόμενους. Το γεγονός ότι ο γράφων δεν πτοείται και δεν παραιτείται από την ευγενή πνευματική αποστολή του επικυρώνει ο στίχος: «Δεν παρατώ τον πλου μου» από το ποίημα “Υπέρβαση της Φιλολογίας”. Ο γενναιόκαρδος νέος φιλόσοφος, δηλαδή, κρατά αποφασιστικά το τιμόνι του καραβιού της ζωής και, όσο και αν ταλαντεύεται, δεν εγκαταλείπει την πάλη με τα απειλητικά κύματα των δυσκολιών.
Δεν θα μπορούσαμε δε, να παραλείψουμε την αναφορά στις χριστιανικές επιρροές του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο δημιουργεί “ελέω Θεού”, προσμένοντας την άνωθεν φώτιση και ψυχοπνευματική του ενίσχυση. Έτσι, προσδίδει έξοχο ηθικοπλαστικό νόημα στην ποίησή του. Τεκμήρια τούτου, οι στίχοι: «Σύνδρομος γίνε μου, Θεέ, / να υπερβώ την ύλη» από το ποίημα “Υπέρβαση της Φιλολογίας”, όπως επίσης οι στίχοι: «Χριστέ, δος μοι το φως σου· / άφες αυτοίς μα και εμέ, / αιτούμαι ταύτα μπρος σου» από το ποίημα “Αδικημένος στοχαστής” και, τέλος, οι εμβατηριακοί αναπαιστικοί στίχοι: «Μεγαλόπρεπη η νίκη / του Θεού, λαμπρή, σεπτή· / βαρυτάτη η καταδίκη / και του Άδη υποταγή» από το ποίημα “Επίγραμμα εις νεαρούς τεθνεώτας”, όπου συντελείται συγκερασμός του βιβλικού θέματος με το προδρομικό του, ειδωλολατρικό μυθικό παράδειγμα.
Κλείνοντας την εισήγησή μου, θα ευχηθώ στον συγγραφέα να είναι καλοτάξιδα τα ωραία πονήματά του και ο ίδιος να παραμένει πνευματικά αειθαλής μέσα στους κόλπους των διαπρεπών ακαδημαϊκών και στοχαστών της γενιάς μας.
Μαρία Βηλαρά
Καθηγήτρια Φιλόλογος, Μ.Α.
Αθήνα, 14 Μαρτίου 2025
