Τον Μάιο του 2022 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος το βιβλίο του Χιλιανού συγγραφέα Αντόνιο Σκάρμετα "Ο ταχυδρόμος του Νερούδα", σε μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου. Για το ξεχωριστό αυτό έργο θα μας μιλήσει ο Δημήτρης Βασιλειάδης, ιδιοκτήτης του ομώνυμου βιβλιοπωλείου στα Γιαννιτσά.
"Ο ταχυδρόμος του Νερούδα"-Antonio Skármeta (Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Μάιος 2022)
γράφει ο Δημήτρης Βασιλειάδης
‘’…Είμαι ένας γραφιάς που λέει τη γνώμη του για τα ζητήματα της τέχνης όταν του έρθει η όρεξη, πότε από αγάπη, πότε από αγανάχτηση, πότε πάλι για την ευχαρίστηση… Η κρίση μου είναι υποκειμενική,… και συχνά νιώθω από τα ύστερα πως έχει ανάγκη ν΄ αναθεωρηθεί.’’
Γ. Θεοτοκάς
Είναι σπουδαίος πνευματικός άνθρωπος ο Σκάρμετα. Αν και η απώτερη καταγωγή του είναι Κροατική, εντούτοις, όλη του η πνευματική πολιτεία –και στην περίπτωσή μας η λογοτεχνική- είναι λατινοαμερικάνικη. Θα πω δυο λόγια για το γλυκύτατο μυθιστόρημά του ‘’Ο Ταχυδρόμος του Νερούδα’’ των εκδόσεων ‘’Κλειδάριθμος’’ που πρωτοεκδόθηκε πριν ενάμιση χρόνο σε μετάφραση της κ. Αγγελικής Βασιλάκη.
Τι χρειάζεται λοιπόν για να στηθεί ένα όμορφο μυθιστόρημα;… Χρειάζεται πρώτα-πρώτα δυο νέους, τον Μάριο Χιμένες και την πανέμορφη Μπεατρίς Γκονζάλες. Χρειάζεται, αυτά τα δυο πλάσματα να είναι ερωτευμένα. Να είναι ερωτευμένα, πολύ. Μ΄ έναν έρωτα ο οποίος οικοδομείται λογοτεχνικά με μαεστρία. Χρειάζεται ακόμη ο Μάριο να είναι ταχυδρόμος και να έχει κι ένα ποδήλατο, ένα παλιό ποδήλατο, χιμαιρικό, ίδιο μ’ αυτό (άραγε ίδιο;) που έκανε τραγούδι ο Θανάσης ο Παπακωνσταντίνου. Ακόμα χρειάζεται το λογοτέχνημα αυτό να έχει συμπρωταγωνιστή τον μεγάλο Ερωτικό της Ποίησης, τον Παύλο Νερούδα, του οποίου η επιβλητική σκιά να το καθορίζει. Χρειάζεται και η Isla Negra, το μικρό νησάκι που θα μένει. Θέλει ακόμη κι ένα ψαροχώρι, άσημο και ανύπαρκτο στους χάρτες των προτεραιοτήτων των σημερινών ανθρώπων, γεμάτο όμως με όλους τους κοινούς, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, αγγέλους και φτωχοδιάβολους κατοίκους του. Τέλος χρειάζονται και 158 σελίδες που θα χωρέσουν την υπέροχη ιστορία που θα διαβάσετε.
‘’Ο ταχυδρόμος του Νερούδα’’ είναι ένα βιβλίο πλημμυρισμένο από ποίηση. Ερωτική ποίηση. Και πώς αλλιώς, αφού ένας απ΄ τους πρωταγωνιστές του είναι ο Παύλος Νερούδα. Θα μπορούσε να είχε σαν υπότιτλο ‘’η ποίηση παντού’’. Είναι ένα βιβλίο πλημμυρισμένο από μουσική. Και μόνον αν κάτσεις να ακούσεις –ιδιαίτερα αν είσαι λάτρης της Λατινοαμερικάνικης μουσικής- τα τραγούδια, τις μουσικές, τους τραγουδιστές και τις μπάντες που ακούγονται (π.χ. οι Beatles στο ‘’Mr postman’’) θα σου πάρει ένα δίωρο. Είναι σημαδεμένο απ΄ την ατμόσφαιρα του καιρού στον οποίο εξελίσσεται η ιστορία του. Δηλαδή την ευωδία της ελπίδας που φέρνει η εκλογή του Αλιέντε και την αποφορά του χαμού της καθώς επικρατεί η δικτατορία του Πινοσέτ. Είναι πλημμυρισμένο απ΄ τον έρωτα των δύο νέων ηρώων του. Και τέλος, είναι πλημμυρισμένο από Ν ε ρ ο ύ δ α.
Σ΄αυτά τα δύο τελευταία στοιχεία του βιβλίου θα σταθώ: Δηλαδή στον έρωτα των δυο νέων και στον υπέροχο Νερούδα (δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας μυθιστορηματοποιεί το ιστορικό πρόσωπο Νερούδα).
‘’Το χαμόγελό σου απλώνει στο πρόσωπό σου σαν πεταλούδα’’
Ο έρωτας, πιστεύω, πως είναι ένα σύμπαν δυσεξερεύνητο, απροσμέτρητο και μυστηριώδες, που η έκταση του είναι απείρως δυσανάλογη των δυνατοτήτων του ανθρώπου για να το εννοήσει. Το ζητούμενο λοιπόν είναι πώς είναι μπορετό να προσεγγίσει κανείς τον έρωτα κατά το δυνατόν πληρέστερα. Η γνώμη μου είναι πως ο έρωτας στην λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία δίνεται στη μεγαλύτερη δυνατή ολότητά του. Ο Οκτ. Πας στο σπουδαίο δοκίμιό του ‘’Διπλή φλόγα, έρωτας και ερωτισμός’’, που αν και οι επιρροές του είναι καταφανώς πλατωνικές (Φαίδρος και Συμπόσιο), είναι βγαλμένο απ΄ την γεωγραφία του χώρου της Λατ. Αμερικής και των ανθρώπων της, και το οποίο κατά τη γνώμη μου εάν θέλει κανείς να καταλάβει τη θέση του έρωτα στην υπέροχη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία θα πρέπει να το διαβάσει, λέει σε κάποιο σημείο αυτού του σπουδαίου έργου το εξής καταπληκτικό αναφερόμενος στον έρωτα: ‘’Η ανάσταση του έρωτα… εξαρτάται από την αναγέννηση μιας έννοιας που υπήρξε ο άξονας του πολιτισμού μας, της έννοιας του προσώπου…’’. Στον έρωτα των δύο νέων του μυθιστορήματός μας, του Μάριο και της Μπεατρίς, το αξίωμα αυτό του Οκτάβιο Πας πληρώνεται. Ο ερωτισμός στο βιβλίο είναι διάχυτος. Ο ερωτισμός πάντα, ως η μόνη οδός προς τον έρωτα, ως η πρωταρχική επιθυμία για τον ‘’άλλο’’. Ο ερωτισμός που η είναι εισβολή του πολιτισμού στην ερωτική πράξη, που κάνει τις αισθήσεις να έχουν λόγο, να βλέπουν, να ακούνε, να μυρίζουν, ν’ άπτουν και να άπτονται, να γεύονται, να συγκροτούν σκέψη και να συλλογίζονται, που την μετατρέπει (την ερωτική πράξη) σε τελετουργία και τη διαχωρίζει απ΄ την ζωώδη ανάγκη του ανθρώπου να ικανοποιήσει μια σωματική του λειτουργία και τον ίδιο απ΄ τα υπόλοιπα ζώα, για να τον οδηγήσει τελικά σ΄ αυτό που δογματίζει και πάλι ο Πας, ‘’στο απόλυτο κάλλος’’.
‘’Η πρώτη επαφή με το δέρμα της, που τώρα το σκέπασε με φιλιά, ήταν, όπως στα όνειρά του,… το πιο απαλό χνούδι των μπράτσων της, το μεταξένιο κύμα των βλεφάρων της, την ιλιγγιώδη κλίση του λαιμού της… Οι λέξεις είχαν επιστρέψει στις ρίζες τους.’’ (σελ. 84)
‘’Οι λέξεις είχαν επιστρέψει στις ρίζες τους’’ γιατί οι αισθήσεις είχαν πια λόγο. Ο ερωτισμός ως ‘’η ποίηση του σώματος’’ -κατά τον Πας πάλι- ο έρωτας και ο ερωτισμός ως η ποίηση τελικά. Ο άνθρωπος στην ολότητά του ως ποίηση. Δηλαδή η ψυχή και το σώμα του (αποενοχοποιημένο πια και όχι εκχυδαϊσμένο) που είναι πλασμένα να είναι ‘’Καλά Λίαν’’. Η γλυκιά Μπεατρίς ερωτεύεται τον Μάριο όταν εκείνος της απαγγέλει τον στίχο, ‘’το χαμόγελό σου απλώνει στο πρόσωπό σου σαν πεταλούδα’’ κι εκείνη, εκστασιασμένη και ερωτευμένη πια ομολογεί, ‘’οι λέξεις έβγαιναν σαν πουλιά απ΄ το στόμα του’’. Ο Σκάρμετα χτίζει βήμα-βήμα τον έρωτα των δύο νέων. Ισορροπεί περίτεχνα ανάμεσα στον λυρισμό και την αισθαντικότητα από τη μια και στην τολμηρότητα (μέχρι σκανδαλισμού) από την άλλη, κατορθώνοντας να διαχωρίσει τον έρωτα στο έργο του απ΄ τη χυδαιότητα και τη φτήνεια.
Ο Νερούδα
Το να χειρίζεσαι στη λογοτεχνία αυτό που λέμε ‘’εποχή’’ ή κάποιο ιστορικό πρόσωπο είναι πολύ δύσκολο πράμα. Λέει ο Θεοτοκάς, κάπου στο σπουδαίο δοκίμιό του ‘’Η τέχνη του μυθιστορήματος’’ (‘’Αναζητώντας την διαύγεια’’ εκδ. Εστία σελ. 126), ότι το μυθιστόρημα είναι έτσι κι αλλιώς ρεαλιστικό είδος. Υπό την έννοια –όπως έχω καταλάβει εγώ- ότι ο μύθος του και η εξέλιξή του είναι προϊόν της μέχρι εκείνη την ώρα ανθρώπινης βιωμένης εμπειρίας. Και άρα, ακόμα κι όταν αναφέρεται ο τεχνίτης σε κάποια μη βιωμένη εμπειρία, δεν μπορεί να ξεφύγει απ΄ την βασική αυτή νομοτέλεια, γιατί αυτή μπορεί να μη φαίνεται, υπάρχει όμως η δυναμική της προοπτικής της. Αυτό προϋποθέτει, ο τεχνίτης να έχει βαθιά γνώση της πραγματικότητας την οποία πραγματεύεται. ‘’Έτι κι έτι’’ παραπάνω, όταν έχει να κάνει μ’ αυτό που είπα πριν ‘’εποχή’’, ή με κάποιο ιστορικό πρόσωπο. Οι διάφορες λογοτεχνικές ακροβασίες υπό την προστασία αυτού που λέγεται ‘’λογοτεχνική αδεία’’ μπορεί να είναι επικίνδυνες. Στο μυθιστόρημα μας λοιπόν, ο Σκάρμετα, μυθιστορηματοποιεί πολύ όμορφα το ιστορικό πρόσωπο που λέγεται Νερούδα. Το εντάσσει στον μύθο του με μαεστρία. Αυτό το έχει πετύχει γιατί γνώρισε καλά τον μέγα Νερούδα, πράμα, που τον έχει κάνει ‘’να πλέει σε ασφαλή νερά’’. Στο μυθιστόρημά μας ο Νερούδα πείθει πια, όχι μόνον σαν ιστορικό πρόσωπο αλλά και ως μυθιστορηματικός ήρωας.
‘’Ο ταχυδρόμος του Νερούδα’’ είναι πολύ όμορφο μυθιστόρημα. Αποτέλεσε τη βάση του σεναρίου της ταινίας ‘’Il postino’’, (1994) σε σκηνοθεσία του Μάικ Ραντφορντ και πρωταγωνιστές τους Μάσιμο Τροΐζι, Μαρία Γκράτσια, και Φιλίπ Νουαρέ και με την ονειρεμένη μουσική του Λουίς Μπακάλοφ να μαγεύει την ατμόσφαιρα (στην Ελλάδα παίχτηκε το 1995 με το τίτλο ‘’Ο ταχυδρόμος’’). Όμως, άλλο η ταινία και άλλο το βιβλίο. Στην ανάγνωση ενός βιβλίου λογοτεχνίας, περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη κατά τη γνώμη μου, ισχύει αυτό που είπε ο Σεφέρης στο δοκίμιό του για τον Κάλβο ‘’Απορίες διαβάζοντας τον Κάλβο’’ (Δοκ. Α΄ σελ. 56). Έλεγε λοιπόν ο μέγας Σεφέρης, πως όταν διαβάζεις ένα έργο λογοτεχνίας το κύριο είναι να το αισθάνεσαι. Κι αν συμβεί αυτό να κοιτάξεις να ερμηνεύσεις αυτό το αίσθημα, όπως κάνεις και με τ΄ άλλα σου αισθήματα. Αυτό το πετυχαίνει κανείς όταν είναι μόνος με το βιβλίο που διαβάζει, και το σύμπαν του. Να ρουφάει με τον τρόπο του τις λέξεις και τις εκφράσεις του, γιατί όπως πάλι λέει ο Σεφέρης στο ίδιο δοκίμιο: ‘’Ξέρουμε πως, ανεξάρτητα από το χοντρό νόημά της, κάθε λέξη έχει για τον κάθε άνθρωπο ένα χρώμα, ένα βάρος, μια γεύση ιδιαίτερη’’. Τότε μόνον γίνεται μάρτυρας της συναρπαστικής γέννησης εικόνων και αισθημάτων, μάρτυρας μιας γοητευτικής αναμέτρησης με την ψυχή του. ‘’Ο ταχυδρόμος του Νερούδα’’ του Αντ. Σκάρμετα μου πρόσφερε αυτή τη χαρά.
Βρείτε το βιβλίο "Ο ταχυδρόμος του Νερούδα" του Antonio Skármeta στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.klidarithmos.gr
