Σήμερα,καλεσμένος μου στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ είναι ο μουσικοσυνθέτης Δαμιανός Πάντας. Τα όσα μας λέει για την τέχνη ,τις εμπειρίες και τις ανησυχίες του σημαντικά. Τον ευχαριστώ θερμά γι'αυτή τη συνομιλία!
- Δαμιανέ μου, πότε άρχισες να μαθαίνεις μουσική;
Πέντε ετών ήμουν όταν γράφτηκα στο Εθνικό Ωδείο και ξεκίνησα το πιάνο.Με πηγαίνεις πολλά χρόνια πίσω. Να φανταστείς ανήκω στην γενιά που πρώτα τα παιδιά μαθαίναμε μουσική και μετά αγγλικά! Άλλες εποχές βέβαια τότε.
-Και πότε ξεκίνησες να δημιουργείς;
Δεν άργησα πολύ. Μιας και μιλάμε για « δημιουργία», επειδή είναι βαρύνουσας σημασίας λέξη, δεν θεωρώ πως σε ηλικία επτά ετών δημιουργούσα ήδη. Μπορούσα να κάνω αυτοσχεδιασμούς, παραλλαγές σε κλασικά κομμάτια και τελείως ενστικτωδώς να παίζω κάποιες μελωδίες στο πιάνο χωρίς όμως να ξέρω κάποια φόρμα, κάποιο μουσικό τρόπο ανάπτυξης ή ακόμα και να μπορώ να γράφω σε πεντάγραμμο. Φυσικά κάποια από αυτά τα παιδικά πρωτόλεια ακόμα τα θυμάμαι. Φαντάσου απλώς ένα παιδί του δημοτικού που κάθεται στο πιάνο και γεννά μελωδίες. Το αξιοπερίεργο είναι πως, τώρα που το σκέφτομαι, δεν το έβαζα κάτω. Ήμουν πολύ πεισματάρης και παθιασμένος να ανακαλύψω αυτό τον νέο κόσμο που είχε ξεπροβάλλει στην ζωή μου. Στην Τετάρτη δημοτικού έπαιρνα τετράδια πενταγράμμων και προσπαθούσα με όσα είχα μάθει στο ωδείο από την θεωρία της μουσικής να γράψω νότες στο χαρτί. Να φανταστείς τον επόμενο χρόνο αγόρασα την παρτιτούρα για ορχήστρα του «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ για να μάθω πώς γράφονται τα συμφωνικά έργα. Η δασκάλα μου στο πιάνο είχε τρομάξει. Έλεγε στους γονείς μου πως δεν είναι φυσιολογικό ένα παιδί του Δημοτικού να ακούει το Ρέκβιεμ και να διαβάζει ταυτόχρονα από την παρτιτούρα της ορχήστρας. Το τι είναι φυσιολογικό τελικά σηκώνει μεγάλη συζήτηση. Θυμάμαι όταν ήμουν στην έκτη δημοτικού, πήγα με σοβαρό ύφος στους γονείς μου και τους ανακοίνωσα με κάθε επισημότητα πως το επάγγελμα που θέλω να ακολουθήσω στην ζωή μου είναι να γίνω συνθέτης και να γράφω μουσική. Πιστεύω πως ουσιαστικά και με πλήρη επίγνωση του τι σημαίνει δημιουργία, ξεκίνησα όταν ήμουν 15-16 ετών.
-Όταν γράφεις και μουσική και στίχο από ποιο κομμάτι ξεκινάς; Ή μήπως τα κάνεις ταυτόχρονα;
Δεν θεωρώ πως είμαι στιχουργός, σε καμία περίπτωση. Στα πέντε τραγούδια που έχω γράψει ο ίδιος τους στίχους ήταν ιδιαίτερες περιπτώσεις. Η μουσική υπήρχε από πριν και με οδηγούσε νοηματικά σε κάτι πολύ συγκεκριμένο που ήθελα να πω. Ο « Προφήτης» και το « Παιδικό» από το πρώτο άλμπουμ « Της ημέρας τα σκοτάδια» με ερμηνευτή τον Βασίλη Γισδάκη γράφτηκαν για συγκεκριμένα πράγματα που ήθελα να καταθέσω, για θέματα που με απασχολούσαν και τότε και τώρα. Το ίδιο συνέβη και με την « Καιόμενη βάτο» που ερμηνεύει η Ερωφίλη.
-Τις φορές που επιλέγεις στίχους άλλων ,τι πιστεύεις πως σε δένει και σ’ εμπνέει σ’ έναν στίχο που δεν έχεις γράψει εσύ;
Αυτό που ψάχνω σε έναν στίχο είναι ο στιχουργός, ο άνθρωπος πίσω από τις λέξεις. Εννοώ το εξής. Ο άνθρωπος που γράφει, οφείλει να καταθέτει την αλήθεια του. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να αποτυπώνονται στο χαρτί η προσωπική του ματιά, οι δικές του εικόνες και τα προσωπικά βιώματα χωρίς να χρησιμοποιεί συνηθισμένες, χιλιοειπωμένες –και ξεπερασμένες- στιχουργικές ευκολίες. Κάθε δημιουργός οφείλει να βρει τον δικό του κώδικα, την δικιά του προσωπικότητα κι υπογραφή σ' όποια τέχνη υπηρετεί. Αυτό που με εμπνέει σε έναν στίχο είναι να διαβάζω τις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που γράφει με τις δικές του λέξεις.
-Τραγουδάς καθόλου; Δεν έχεις σκεφτεί να πεις ο ίδιος τραγούδια σου;
Όχι δεν τραγουδάω. Συνειδητά. Δεν συμφωνώ πως πρέπει να τα κάνουμε όλα. Ο καθένας μας έχει μία συγκεκριμένη δεξιότητα μεγαλύτερη από τις άλλες δεξιότητες που πιθανώς να έχει, ένα κυρίαρχο ταλέντο που οφείλει να το καλλιεργήσει και να το εξελίξει .
-Είσαι από τους δημιουργούς που έχουν πολύ στιβαρή μουσική παιδεία και σίγουρα αυτό προσφέρει μια ξεχωριστή δυναμική στη δημιουργία. Από την άλλη στην ιστορία της μουσικής υπήρξαν κι αυτοδίδαχτοι μουσικοί χωρίς θεωρητικές γνώσεις που έγραψαν σπουδαία πράγματα. Τι θεωρείς πιο σημαντικό στον δημιουργό, τη μόρφωση ή το χάρισμα της έμπνευσης;
Η ερώτηση σου αφορά την ιστορία του τραγουδιού κι όχι της μουσικής. Έχουν γραφτεί πράγματι σπουδαία τραγούδια από αυτοδίδακτους μουσικούς. Βλέπεις, το τραγούδι είναι λαϊκό είδος, το κουβαλάει κάθε άνθρωπος μέσα του. Γεννιέται , μεγαλώνει και πεθαίνει με αυτό. Το τραγούδι λοιπόν είναι πολύ λογικό να μπορεί να αφομοιωθεί ως φόρμα από έναν αυτοδίδακτο μουσικό και να αναπαραχθεί με εξαιρετικά αποτελέσματα. Από την άλλη, εάν δεν έχεις την μουσική παιδεία και κατάρτιση δεν μπορείς να γράψεις κανένα άλλο είδος μουσικής. Και φυσικά, υπάρχουν κι οι περιπτώσεις μουσικών που ενώ έχουν την τεχνική κατάρτιση, στερούνται έμπνευσης. Θα σου απαντούσα λοιπόν πως χρειάζονται και τα δύο, με την ίδια βαρύτητα το καθένα. Με την υποσημείωση πως, η τεχνική κατάρτιση κατακτιέται με δεκαετίες μελέτης κι αφοσίωσης ενώ η έμπνευση δεν είναι ποτέ δεδομένη και δεν κατακτιέται ποτέ. Όταν είσαι δημιουργός η τέχνη απαιτεί θυσίες και πρώτη από όλες την δική σου.
- Σου αρέσει να γράφεις περισσότερο για καταξιωμένους καλλιτέχνες ή για ανερχόμενους;
Ποτέ δεν έγραψα κάτι έχοντας στο μυαλό μου συγκεκριμένο ερμηνευτή. Τα τραγούδια πάντοτε προηγούνται κι η διαδικασία ολοκλήρωσης ενός τραγουδιού είναι εξαιρετικά λεπτή, λεπτομερής και ψυχοφθόρα. Αυτό που με κινητοποιεί να γράψω ένα τραγούδι είναι ο στίχος. Ο Λόγος. Το πρώτο μου μέλημα είναι η σωστή μουσική απόδοση του στίχου, των νοημάτων του , να σεβαστώ και να αναδείξω με όλες μου τις δυνάμεις τον νοηματικό και συναισθηματικό κόσμο αυτών των λέξεων μέσα από την μουσική. Όταν το τραγούδι ολοκληρωθεί, τότε μπαίνω στην διαδικασία να αναζητήσω την ιδανική φωνή με μοναδικό κριτήριο να είναι εκείνη που θα μπορεί να μεταφέρει, να αποδώσει και να κοινωνήσει τον λόγο. Είτε πρόκειται για καταξιωμένο καλλιτέχνη , είτε για ανερχόμενο.
-Όταν ετοιμάζεις μια δουλειά ποια είναι η μεγαλύτερη αγωνία σου, αν θα βγει αυτό που ονειρευόσουνα ή αν θα καταφέρει να φθάσει στ’ αυτιά του κόσμου;
Υπάρχει το τραγούδι εκείνο που κολακεύει και διασκεδάζει, το οποίο είναι το πιο λαοπρόβλητο στην Ελλάδα . Υπάρχει και το τραγούδι όμως που εκφράζει, συγκινεί ή ακόμα και αποκαλύπτει. Αυτό το τραγούδι υπηρετώ. Είναι ξεκάθαρο πως στην χώρα μας αυτό το τραγούδι είναι ανεπιθύμητο από τα μέσα για τους λόγους που όλοι μπορούμε να καταλάβουμε. Με αυτή την τόσο ξεκάθαρη συνθήκη, ειλικρινά δεν με ενδιαφέρει να φτάσει ένα τραγούδι που έχω γράψει σε εκατομμύρια αυτιά, γιατί γνωρίζω πως είναι κάτι αδύνατο. Δεν πιστεύω πως απευθύνομαι σε τόσους ανθρώπους κι ούτε το αποζητώ. Η μουσική είναι για εμένα μια ουσιαστική, βαθιά επικοινωνία με τους ανθρώπους που μπορώ να επικοινωνήσω, με την προϋπόθεση να θέλουν κι εκείνοι το ίδιο, να επικοινωνήσουν μαζί μου. Μέχρι εκεί. Ποτέ δεν με ενδιέφερε η ποσότητα. Μπορείς να αγγίξεις με ένα τραγούδι την ψυχή έστω ενός ανθρώπου; Αυτό είναι κάτι που με κάνει πραγματικά ευτυχισμένο. Η πρώτιστη αγωνία μου λοιπόν σαφώς είναι μια δισκογραφική εργασία να αποτυπωθεί αυτούσια όπως την έχω φανταστεί, σχεδιάσει και συνθέσει.
-Η τελευταία σου δισκογραφική δουλειά είναι το « Στα λόγια η ψυχή» με ερμηνεύτρια την Ερωφίλη. Καταρχήν τι νοηματοδοτεί ο τίτλος «Στα λόγια η ψυχή»;
Η δισκογραφική δουλειά με τίτλο «Στα λόγια η ψυχή» είναι ένας κύκλος εννέα τραγουδιών με άξονα την γυναίκα. Την γυναίκα, που ερωτεύεται, που συλλογίζεται την ζωή της, που ορίζει την θέση της στην κοινωνία και που εν τέλει επαναστατεί. Επίσης, σε δεύτερη ανάγνωση, ο δίσκος φέρνει στο προσκήνιο ένα σημαντικό ζήτημα της εποχής μας. Την έλλειψη ανθρώπινης επικοινωνίας. Μας είναι πιο εύκολο να γράφουμε μηνύματα στα κινητά μας ή να γράφουμε στα social media κι έχουμε αμελήσει να μιλάμε μεταξύ μας. Να μοιραζόμαστε, να συζητάμε για όσα μας απασχολούν, όσα μας προβληματίζουν, να ακούμε την διαφορετική γνώμη με σεβασμό, να εκφράζουμε όσα μας συγκινούν ή μας δυσαρεστούν. Τα λόγια είναι ο πρωταρχικός αγωγός που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, οι λέξεις ενώνουν άνθρωπο με άνθρωπο, ψυχή με ψυχή.
-Πες μας λίγα λόγια για τους συντελεστές αυτού του δίσκου.
Θα ξεκινήσω με την Ερωφίλη. Για χρόνια συζητάγαμε να κάνουμε αυτό τον δίσκο αλλά ήταν κάτι πολύ δύσκολο λόγω των υποχρεώσεων που είχε τότε με το Τρίφωνο, αυτό το τόσο ξεχωριστό και πετυχημένο σχήμα που αγαπήθηκε από όλο τον κόσμο. Όπως καταλαβαίνεις, η Ερωφίλη είναι μια ερμηνεύτρια που εκτιμώ πολύ. Έχει ένα τεράστιο εύρος σε διαφορετικά είδη τραγουδιών που μπορεί να υπηρετήσει με την ίδια ευκολία κι αναδεικνύει θαυμαστά βιωματικά τις λέξεις των στίχων. Θεωρώ πως αυτή την εποχή βρίσκεται στην πιο ώριμη ερμηνευτική της περίοδο. Συνοδοιπόροι οι στιχουργοί του δίσκου, ο Δημήτρης Αναγνωστόπολος, ο Αντώνης Παπακωνσταντινίδης, ο Ηλίας Μάστορης κι η Πόπη Μαγουλά-Γαϊτάνου, τους οποίους ευχαριστώ για τους στίχους που μου εμπιστεύτηκαν κι όλους τους μουσικούς που κατέθεσαν κομμάτι από την ψυχή τους στις ηχογραφήσεις μας. Ιδιαίτερη μνεία για τον αγαπημένο και σημαντικό Κώστα Παρίσση που ανέλαβε την ενορχήστρωση, την μίξη και το μάστερ του δίσκου με φροντίδα κι ευαισθησία καθώς και τον εξαιρετικό Αντώνη Παπαβομβολάκη που επιμελήθηκε την ηχοληψία και την μίξη της φωνής. Τέλος, θέλω να σταθώ στον εκδότη και την ψυχή του Μετρονόμου, τον Θανάση Συλιβό που είναι από τους ελάχιστους εναπομείναντες ανθρώπους στον μουσικό χώρο που στηρίζει τόσο πολύ τους νέους δημιουργούς.
-Έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα κάποιες δουλειές ποια είναι η εμπειρία σου από την προβολή τους στα μέσα ;
Αναφέρεσαι προφανώς στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση.Τα πράγματα είναι απλά.Είτε έχουμε να κάνουμε με ραδιοφωνικούς σταθμούς είτε με τηλεοπτικούς, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως όλοι αυτοί οι σταθμοί είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις κάποιων επιφανών και μη επιχειρηματιών. Είναι άτοπο να μιλάμε για « ελεύθερη» ραδιοφωνία και για « ελεύθερη» δημοσιογραφία σε ιδιωτικούς σταθμούς. Επί της ουσίας, πρόκειται για ιδιωτικά μαγαζιά που οι υπάλληλοί τους εργάζονται για το καλό – δηλαδή το κέρδος- της επιχείρησης και κατ’ επέκταση για τα οικονομικοπολιτικά συμφέροντα του εργοδότη τους. Φυσικά υπάρχει η Ελληνική Ραδιοφωνία που εξακολουθεί να υποστηρίζει νέα τραγούδια , όπως και πολλοί σταθμοί στην επαρχία. Αλλά οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Το ραδιόφωνο κι η τηλεόραση είναι δημόσια αγαθά. Δημόσιες συχνότητες που κάποιοι επιχειρηματίες αγοράζουν από το κράτος με μοναδικό στόχο την επιρροή, την χειραγώγηση και την προώθηση των συμφερόντων τους. Ο κόσμος όμως έχει αρχίσει να καταλαβαίνει αυτό το γελοίο παιχνίδι κι απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Προτού να είναι αργά, ελπίζω να αφήσουν τους δημοσιογράφους να κάνουν την δουλειά τους, χωρίς άνωθεν παρεμβάσεις και συστημικές γραμμές και τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς να υπερασπιστούν και να προβάλλουν τον πολιτισμό μας. Γιατί μια χώρα χωρίς πολιτισμό είναι σαν ένα σώμα χωρίς καρδιά.
- Είσαι γοητευμένος ή απογοητευμένος από τα μουσικά τεκταινόμενα στη χώρα μας;
Δεν έχει σημασία αν είμαι γοητευμένος ή απογοητευμένος. Υπάρχουν σπουδαία καλλιτεχνικά δρώμενα που με ενθουσιάζουν και με συγκινούν, υπάρχουν κι εκείνα που με αφήνουν αδιάφορο. Αλλά αυτά είναι τα υποκειμενικά μου κριτήρια που για κάθε άνθρωπο είναι διαφορετικά. Το ουσιαστικό ζητούμενο είναι να εξακολουθούν αυτά τα δρώμενα να υλοποιούνται,να υπάρχει το πρόσφορο έδαφος ώστε ο κάθε καλλιτέχνης να μπορεί να δημιουργήσει,να εκφραστεί ελεύθερα και να προβληθεί η δουλειά του. Η τέχνη εμπεριέχει βαθιά ριζωμένη μέσα της την δημοκρατία . Πρέπει όλες οι καλλιτεχνικές φωνές να ακούγονται , ώστε ο κόσμος να έχει την δυνατότητα να διαμορφώσει το δικό του κριτήριο και την δική του αισθητική, για να ακουμπήσει την ψυχή του εκεί που νιώθει μεγαλύτερη ζεστασιά κι αλήθεια.
- Και τώρα, αυτή την εποχή τι ετοιμάζεις; Θα σε δούμε κάπου;
Ετοιμάζω ταυτόχρονα πολλά πράγματα τα οποία θα τα συζητήσουμε εκτενέστερα όταν έρθει η κατάλληλη ώρα. Είμαι πολύ χαρούμενος γιατί την Τετάρτη 13 Νοεμβρίου θα έχουμε την μεγάλη μας συναυλία στον Σταυρό του Νότου με την Ερωφίλη και τον Βασίλη Γισδάκη όπου θα παρουσιάσουμε με πενταμελή ορχήστρα εκτός από τραγούδια από την κοινή μας δισκογραφία και πολλά σημαντικά τραγούδια Ελλήνων συνθετών με ένα ρεπερτόριο που γεφυρώνει την παλαιότερη μουσική γενιά με την νεότερη.
Σ’ευχαριστώ πολύ Δαμιανέ μου γι’αυτή τη συζήτηση και την παρουσία σου στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ!
