Σήμερα στη στήλη "Να σε γνωρίσω καλύτερα" έχω προσκαλέσει τη συγγραφέα Αντωνία Παυλάκου. Η καλεσμένη μου γεννήθηκε και ζει στην Καλαμάτα. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία κι υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια Ειδικής Αγωγής, Δημιουργικής Γραφής, Επιμέλειας και Διόρθωσης Κειμένων. Ασχολείται με τη συγγραφή, επιμέλεια, διόρθωση κειμένων, βιβλιοπαρουσίαση και βιβλιοκριτική. Διηγήματα, άρθρα και κριτικές της έχουν δημοσιευτεί στον έντυπο και τον ηλεκτρονικό τύπο. Έχει συμμετάσχει με έργα της σε συλλογικούς τόμους. Τον Φεβρουάριο του 2023 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις 24 γράμματα η συλλογή διηγημάτων της "Όρια και Ρήξεις". Είναι Πρόεδρος της Ένωσης Μεσσήνιων συγγραφέων. Με την Αντωνία Παυλάκου συζητήσαμε πολλά για τα μέχρι τώρα βήματά της στον χώρο της λογοτεχνίας. Καιρός να δούμε όσα μοιράστηκε μαζί μου!
Συνέντευξη : Αγγελική Καραπάνου
– Κυρία Παυλάκου, σας καλωσορίζω στο Έννεπε Μούσα. Ξεκινώντας μαζί μου αυτή τη συνέντευξη θα ήθελα να ανατρέξετε στις αρχικές σας απόπειρες γραφής. Πότε ήταν;
Οι πρώτες απόπειρες γραφής κειμένου που δεν είχε σχέση με τα εκπαιδευτικά ή διοικητικά μου καθήκοντα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ήταν το 2007, όταν προσκλήθηκα από τον αείμνηστο Σταύρο Καλυβιώτη, λογοτέχνη και μέλος της Ένωσης Μεσσήνιων Συγγραφέων, να παρουσιάσω τον πρώτο συλλογικό τόμο με έργα μελών της. Η αναμέτρηση με τον λόγο της κριτικής, τον οποίο θεωρητικά γνώριζα ως φιλόλογος χωρίς να έχω γράψει ένα δικό μου κείμενο επάνω στο είδος αυτό, με οδήγησε έκτοτε στην πιο συστηματική ανάδειξη του έργου κυρίως Μεσσήνιων λογοτεχνών με τη μορφή βιβλιοπαρουσίασης αλλά και με στοιχεία κριτικής. Και ο λόγος της κριτικής ενέχει και λογοτεχνικά στοιχεία, αφού αναδεικνύει λογοτεχνικά έργα. Τότε δοκίμασα και τη γνώση μου για τη γλώσσα ως εργαλείο κρίσης αλλά και πρόκλησης συγκίνησης. Αυτά ως το 2012. Σιγά σιγά όμως αισθανόμουν την ανάγκη να δοκιμάσω και εγώ στη γραφή πεζού λογοτεχνικού κειμένου. Θεώρησα φυσικό το πρώτο βήμα στη γραφή να είναι η λεγόμενη μικρή φόρμα, το διήγημα, και έχω πειραματιστεί αρκετά με αυτό αλλά και με πεζόμορφη ποίηση.
– Υπήρξαν στα πρώτα βήματα ενασχόλησής σας με τη δημιουργική γραφή λογοτέχνες που αποτέλεσαν για σας πρότυπα;
Την αγάπη για το λογοτεχνικό βιβλίο μού ενέπνευσαν και οι δυο γονείς μου και τους ευγνωμονώ. Θυμάμαι πόσο με είχαν εντυπωσιάσει στην εφηβεία μου Οι Άθλιοι του Βίκτωρoς Ουγκώ. Ήταν ένα είδος αφετηρίας για εμένα, αλλά και ο Βιζυηνός και ο Παπαδιαμάντης και αργότερα ο Καραγάτσης, Στον τομέα της ποίησης, τα σχολικά χρόνια σχεδόν τελείωσαν με τις μορφές του Σολωμού και του Παλαμά. Λίγο αργότερα ήλθαν ο Ρίτσος και ο Καβάφης. Στα φοιτητικά χρόνια ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Λόγω της ιδιότητας της φιλολόγου έχω διαβάσει και διδάξει και τους πιο σύγχρονους ακόμη λογοτέχνες μας. Αυτοί όλοι είναι μέσα μου μαζί με άλλους, ιδιαίτερα ξένους κλασικούς, και όλοι μαζί αποτελούν ένα είδος αρχετυπικού σύμπαντος. Φοβάμαι όμως ότι αδικώ ένα σύνολο αξιόλογων Ελλήνων, και κυρίως μεγάλων ξένων, που οι χρονικοί περιορισμοί της συζήτησης δεν μου επιτρέπουν να αναφέρω.
– Τι σας αρέσει να διαβάζετε σ’ αυτή τη φάση της ζωής σας;
Διαβάζω κυρίως ξένα κλασικά έργα, που δεν έχω ως τώρα διαβάσει. Συχνά επαναδιαβάζω στα γρήγορα βιβλία που έχω ήδη διαβάσει και ομολογώ πως η οπτική μου είναι διαφορετική. Η στροφή μου προς τα κλασικά έργα είναι πλέον απόφαση, με στόχο τον Τζόις και τον Προυστ. Και η ποίηση όμως με «παιδεύει», με ταξιδεύει. Πέρυσι, λόγω σπουδών, μελέτησα με αγάπη τον απέραντο φιλοσοφικό λυρισμό του Ελύτη και φέτος από τη γενιά του ’70 τον Αλέξανδρου Ίσαρη, μια μοναδικότητα στα νεοελληνικά γράμματα.
– Ποιες αρετές έχει ένα βιβλίο που θα τραβήξει την προσοχή σας;
Στον πεζό λόγο μεγάλη αρετή είναι η δομή στην αφήγηση, η ενδεχόμενη πολυπλοκότητά της, το παιχνίδι με τη γλώσσα και η πρωτοτυπία στη σύλληψη της βασικής ιδέας. Για μένα καλό βιβλίο είναι εκείνο που θα κομίσει σπουδαίες σκέψεις, που θα προβληματίσει τον αναγνώστη για θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, που θα διεγείρει τον συναισθηματικό του κόσμο με εργαλείο την ιδιαιτερότητα στο ύφος, η τελευταία απαραίτητη, ειδικά αν ο συγγραφέας μιλάει για απλά θέματα, καθημερινά. Αν πρόκειται για ποίηση, πρέπει να καταφέρει να συγκινήσει με γνώση των κανόνων με τους οποίους γράφεται ποίηση. Ο ελεύθερος στίχος ξεγελά και κάποιοι νομίζουν ότι γράφεται έτσι ποίηση. Επίσης και στις δύο περιπτώσεις, καλό είναι το κείμενο να υποκρύπτει τις γνώσεις και την πνευματική σκευή του γράφοντος, τη λεγόμενη διακειμενικότητα, τη «συνομιλία» του δηλαδή με άλλα κείμενα.
– Τι σας δίνει η συγγραφή;
Η συγγραφή είναι ένας τρόπος να επαναγράφω τον κόσμο, να τον μελετώ, να τον συναισθάνομαι. Μου δίνει την πολυτέλεια μιας παραγωγικής μοναξιάς, όχι μόνο για να αδειάσω την ψυχή μου αυτάρεσκα αλλά και για να πάρει ο αναγνώστης κάτι από εμένα, να συνθέσει έναν δικό του κόσμο με όχημα τη δική μου σκέψη.
– Ποιες δυνάμεις βοηθούν έναν συγγραφέα να εξελίξει τη σπίθα του ταλέντου του κατά τη γνώμη σας;
Σαφώς μια ενόρμηση εσωτερική που κατευθύνει την πένα δεν φτάνει. Το διάβασμα το συνεχές, η δια βίου διεύρυνση της παιδείας του, οι εμπειρίες, η εγρήγορση σχετικά με τα θέματα του καιρού του και φυσικά η άρτια γνώση της γλώσσας. Δε θα ήταν άσχημο να επιδιώξει και μια γενική θεωρητική κατάρτιση, την οποία έχουν οι φιλόλογοι συγγραφείς, ώστε η γραφή να γίνεται με απόλυτη συνείδηση τι και πώς γράφει κάποιος.
– Τον Φεβρουάριο του 2023 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις 24 γράμματα η συλλογή διηγημάτων σας «Όρια και Ρήξεις». Πότε γράφτηκε το εν λόγω έργο;
Τα 26 διηγήματα της συλλογής έχουν γραφτεί από το 2014 μέχρι το 2022. Είναι σταδιακές απόπειρες αναμέτρησης με διάφορες τεχνικές αφήγησης και μια ποικιλία θεμάτων.
– Τι συμβολίζει ο τίτλος του και τι πραγματεύεται το βιβλίο;
Ο τίτλος συμβολίζει την υπέρβαση των ορίων που καλούμαστε να κάνουμε σε κάποιες στιγμές της ζωής μας, με πιθανότητα να γίνει καλύτερη, επειδή αυτή που ζούμε δε μας ευχαριστεί. Το κοινωνικό κατεστημένο και ο εσώτερος εαυτός μας όμως εμποδίζουν τη ρήξη και μένουμε πολλές φορές δυστυχείς μέσα στη φυλακή των ορίων μας. Πολλά από τα διηγήματα έχουν βασική ηρωίδα μια γυναίκα, επειδή, δυστυχώς, ιστορικά η γυναίκα περισσότερο κλήθηκε να ξεπεράσει υπαρκτά όρια για να φθάσει κοινωνικά στο σημερινό επίπεδο. Και αυτό έγινε και γίνεται ακόμη επώδυνα. Ας μην το ξεχνούν οι νεότερες. Η σημερινή όποια ελευθερία και ισοτιμία με το άλλο φύλο δε χαρίστηκε, κατακτήθηκε με πόνο.
– Μπορείτε να μας χαρίσετε ένα απόσπασμα;
«Γιατί να έλθει όμως εκείνη στην Ελλάδα, αν δεν ένιωθε κάτι γι’ αυτόν; Θα μπορούσε κάλλιστα να αρνηθεί στην πρόσκλησή του. Γιατί ένα τόσο μακρινό ταξίδι, αφού ήταν για λίγα πια χρήματα και πολλή ταλαιπωρία; Τα ίδια χρήματα εξάλλου μπορούσε να τα βρει και στον τόπο της. Την ξανακοίταξε επίμονα σαν για να διερευνήσει τα αισθήματά της μέσα από την έκφραση του προσώπου της. Εκείνη τότε έσκυψε και τον χάιδεψε στο μέτωπο σιωπηλά. Ένα δάκρυ τής ξέφυγε. Μαζί κύλησε και ένα δικό του. Από ευγνωμοσύνη. Πώς τα είχε φέρει η τύχη; Αυτός να δείχνει αδυναμία, να «χρωστάει»; Δεν είχε συνηθίσει στις συναισθηματικές δανεικαριές. Και το «ευχαριστώ», βέβαια, δεν της το είπε ποτέ. Ούτε κι εκείνη τη στιγμή, γιατί η αναθεματισμένη αμφιβολία για τα αισθήματα των γυναικών απέναντί του – εκτός από της μάνας του – τον βασάνιζε ακόμα και τις δύσκολες, κι ίσως τελευταίες του μέρες. Δεν είχε μάθει ποτέ μέχρι τότε να εμπιστεύεται.
Η νοσοκόμα πλησίασε στο κρεβάτι για την τελευταία ενισχυμένη δόση υπνωτικού και αναλγητικού. Η νύχτα είχε πέσει για τα καλά και έπρεπε να κυλήσει ανώδυνα. Ανώδυνα για το σώμα. Το πνεύμα του όμως τι θα το καθησύχαζε; Τα ισχυρά αναλγητικά τού έφερναν εφιάλτες. Ήταν ένα βήμα πριν από τον θάνατο ή μήπως όχι; Έπιανε τον εαυτό του να τον ενδιαφέρει να μην πεθάνει, να θέλει να ζήσει, να δοκιμάσει σε κανονικές συνθήκες τα αισθήματα της γυναίκας που είχε δίπλα του. Ναι, ήθελε μια ευκαιρία για ζωή. Πού είναι ο παλιός Χρήστος, που έλεγε πως δεν τον απασχολούσε πότε θα πεθάνει. Αναλογίστηκε ότι και σ’ αυτό λάθος είχε πιστέψει για τον εαυτό του. Να παρακαλέσει γι’ αυτή την ευκαιρία ποιον, να προσευχηθεί ίσως; Σε ποιον; Μήπως είχε ως τώρα και Θεό να του στείλει μια προσευχή; Καθυστερημένη ανάνηψη; Κοροϊδία, σκέφτηκε. Ναι, τελικά φοβόταν και να πεθάνει. Αυτός ο είρων της ζωής, ήταν πια αντιμέτωπος με τους τρόμους του. Και οι τρόμοι του τον έκαναν να πετάγεται από το στρώμα λουσμένος στον ιδρώτα.»
Από το διήγημα «Η δοτική της αγάπης».
– Υπάρχει κάτι που να συνδέει τους ήρωες και τις ηρωίδες των είκοσι έξι διηγημάτων σας;
Πίσω από τις ηρωίδες μου υπάρχει σχεδόν πάντα ο άνδρας- μοχλός για να πυροδοτηθεί η οποιαδήποτε σύγκρουση με τα όρια. Υπάρχουν και άνδρες ήρωες εγκλωβισμένοι σε αυτά. Όλους όμως τους συνδέει το πάθος τους για ένα καλύτερο αύριο είτε προσωπικό είτε συλλογικό.
– Τι νιώθετε για τα πρόσωπα αυτά;
Τα πρόσωπα αυτά τα αγάπησα, τα συμπόνεσα, αισθάνθηκα τους κραδασμούς τους, γιατί μ’ αυτά έντυσα ζητήματα που με απασχόλησαν από νεαρή ηλικία, όπως το ψέμα, η αυτοδικία, ο ανικανοποίητος έρωτας, η καταπίεση των γυναικών, ο Εμφύλιος αλλά και τα δεινά της Κατοχής και της κρίσης ακόμη, ο πόλεμος γενικά, η αγωνιστικότητα ακόμα κι αν η ζωή μάς δείχνει τη δύση της.
– Καταφέρνουν οι ήρωές σας να ευτυχήσουν;
Τουλάχιστον κάποιοι το επιχειρούν. Κάποτε η πορεία που επιλέγουν εξελίσσεται φωτεινή, κάποτε όχι. Σε λίγες περιπτώσεις, αφήνω στον αναγνώστη να διαλέξει αντί γι’ αυτούς τι θα κάνουν, ώστε να φανταστεί αυτός μια νέα δική του ιστορία να αναδύεται μέσα από το δίλημμα που θέτω εγώ.
– Τι να περιμένουμε από την πένα σας το επόμενο διάστημα; Έχετε αρχίσει να κυοφορείτε κάποια καινούργια ιδέα;
Πολλά σχεδιάζω. Αφού προηγηθούν δύο λευκώματα με αφηγήσεις δικές μου και φωτογραφίες από το αρχειακό υλικό που διαθέτω και για τους δύο γονείς μου (η μητέρα μου ήταν πρόσφυγας και ο πατέρας μου καλλιτέχνης - ξυλογλύπτης), έχω μια νουβέλα δυστοπίας να τελειώσω. Υπάρχουν και άλλα είδη μικρής φόρμας, γραμμένα ήδη, που δεν ξέρω αν αποφασίσω να εκδοθούν. Είναι και οι ερευνητικές εργασίες μου, που επιθυμώ να τυπωθούν σε βιβλίο. Κάπου αχνοφαίνεται και η ιδέα για ένα μυθιστόρημα. Θα επανεμφανιστώ ωστόσο όταν νομίσω ότι έχω κάτι ουσιαστικό να πω. Γιατί καλά είναι τα σχέδια, αλλά η έννοια συγγραφέας ή ποιητής έχει βάρος και είναι λάθος να την προσβάλουμε εκδίδοντας φληναφήματα, όπως λέει και ο φίλος συγγραφέας Κώστας Ακρίβος στον πρόλογο που έχει γράψει στο βιβλίο μου. Τέτοια δυστυχώς κυκλοφορούν ακόμη και από «μεγάλους» εκδοτικούς. Το τι συμβαίνει όμως με το βιβλίο στον καιρό μας μπορεί να αποτελέσει μια ακόμη συζήτηση.
Προσέρχομαι λοιπόν ταπεινή στη γραφή και κρατώ για πάντα την ιδιότητα της φιλολόγου. Αν με δικαιώσει στο πέρασμα του χρόνου και η λογοτεχνική πορεία μου προς τους αναγνώστες είναι ζητούμενο.
– Σας ευχαριστώ για τη συζήτηση αυτή.
Βρείτε το βιβλίο της Αντωνίας Παυλάκου "Όρια και ρήξεις" στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://24grammata.com
