Σήμερα, στη στήλη μου "Να σε γνωρίσω καλύτερα", συνομιλώ με την καταξιωμένη λογοτέχνιδα από την Κύπρο Αγγέλα Καϊμακλιώτη. Με κύριο ορμητήριο την ποίηση, έχει εκδώσει πέντε ποιητικές συλλογές και μια συλλογή διηγημάτων. Συζητήσαμε εκτενώς για το δύσβατο και συναρπαστικό ταξίδι της γραφής. Για να δούμε όσα πολύτιμα μοιράστηκε μαζί μου!
Συνέντευξη: Αγγελική Καραπάνου
-Αγγέλα μου, πότε αρχίζει η επαφή σου με την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων;
Ευτυχώς το λογοτεχνικό βιβλίο ήρθε πολύ νωρίς στη ζωή μου. Η μητέρα μου μάς διάβαζε τα κλασικά ευρωπαϊκά παραμύθια, τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ, του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν με τις βασιλοπούλες, τις μάγισσες και τους πρίγκιπες που ζούσαν σε σκοτεινά κάστρα στις παγωμένες χώρες του Βορρά. Έτσι, μόλις έμαθα ανάγνωση, πήρα αβίαστα στα χέρια μου το λογοτεχνικό βιβλίο, αυτό τον υπέροχο μαγικό κόσμο που έκρυβε τα θαύματα στις σελίδες του.
-Τι διάβαζες ως παιδί κι έφηβη;
Λειτουργούσε στο δημοτικό σχολείο απογευματινή, κινητή, δανειστική βιβλιοθήκη. Διάβαζα διηγήματα και μυθιστορήματα της κλασικής παγκόσμιας λογοτεχνίας, δεν με συγκινούσαν πλέον τα παραμύθια της μητέρας μου. Στα πρώτα αναγνώσματα ήταν ο Ροβινσών Κρούσος, οι Άθλιοι, Χωρίς Οικογένεια κ.ά. Η ποίηση επίσης με γοήτευε από το δημοτικό, κυρίως τα ποιήματα του Ζαχαρία Παπαντωνίου και του Κωστή Παλαμά, τα οποία άρεσαν στον πατέρα μου. Τα αποστήθιζα και τα απάγγελλα καθώς είχα ανακαλύψει ότι ήταν ένας τρόπος να αποσπώ την προσοχή και τον θαυμασμό του. Μεγαλώνοντας είχα μπει σε βαθύτερα νερά, ήμουν παιδί περίεργο, διάβαζα Καζαντζάκη, Καμύ, Κάφκα, είχα ανακαλύψει τον Καβάφη, φωνές που απαντούσαν στα υπαρξιακά εφηβικά μου ερωτήματα, για το Θεό, τη δικαιοσύνη, τον έρωτα και το θάνατο. Και βέβαια ως άριστη μαθήτρια είχα γοητευθεί από τα σχολικά λογοτεχνικά βιβλία Ελλήνων κυρίως συγγραφέων όπως του Ηλία Βενέζη (Αιολική Γη, Το νούμερο 31328), του Αντώνη Σαμαράκη (Ζητείται Ελπίς, Το λάθος) καθώς και από τα αρχαία κείμενα (αρχαιοελληνικές τραγωδίες και ομηρικά έπη).
-Τα ελαφρά αναγνώσματα σ’ ενδιέφεραν,διάβαζες καθόλου περιοδικά;
Έβλεπα κορίτσια της ηλικίας μου που διάβαζαν περιοδικά μόδας ή κοσμικής ζωής αλλά καθόλου δεν με προκαλούσε ούτε με ενδιέφερε αυτός ο κόσμος. Μεγάλωνα σε ένα πολύ αυστηρό και συντηρητικό οικογενειακό περιβάλλον και μάλλον δεν ήθελα να γνωρίσω ή να αντιμετωπίσω τους φανταχτερούς κόσμους των περιοδικών. Δεν ένιωθα ότι απαντούσαν στα ερωτήματα ούτε στις ανάγκες μου.
-Υπάρχουν πεζογράφοι και ποιητές που έχεις θαυμάσει τόσο πολύ, που πιστεύεις πως το ταλέντο τους ξεπερνά κατά πολύ τ’ «ανθρώπινα δεδομένα»;
Έχω θαυμάσει πολύ τη δύναμη που έχουν διαχρονικά τα Ομηρικά Έπη. Δεν μπορώ να διανοηθώ πώς ένας ανθρώπινος νους κατόρθωσε να πλέξει τόσο υπέροχα αυτές τις πονεμένες, άγριες πολεμικές ιστορίες που συγκλονίζουν μέχρι σήμερα με τη ζωντάνια, την αμεσότητα, τον λεκτικό πλούτο και τη φιλοσοφική σκέψη τους.
-Πότε άρχισες να γράφεις;
Το γράψιμο ήταν ένα παιχνίδι που είχα ανακαλύψει στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού. Στην αρχή ήταν μικρά θεατρικά κείμενα τα οποία σκάρωνα και έπαιζα με τις φίλες μου. Με είχε ενθαρρύνει θυμάμαι ο δάσκαλός μου να γράψω ένα θεατρικό που το παίξαμε στη γιορτή της μητέρας. Έγραφα επίσης αστεία ή και μελοδραματικά σενάρια για το θέατρο σκιών. Ήμουν επιπρόσθετα η κατασκευάστρια των φιγούρων, των σκηνικών και των διαλόγων. Θυμάμαι με νοσταλγία τις βραδινές παραστάσεις για τα παιδιά της γειτονιάς, το στερεωμένο σεντόνι στο χάρτινο κουτί και το κερί που φώτιζε τους αυτοσχέδιους χάρτινους ήρωες, δημιουργώντας το μαγικό κόσμο του θεάτρου σκιών, εκεί στις τουρκοκυπριακές συνοικίες της Λάρνακας όπου μέναμε τότε στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς, μετά τον πόλεμο του 1974. Ποίηση έγραψα αργότερα, στην εφηβεία. Πάντα υπήρχε στα ποιητικά μου κείμενα το υπαρξιακό τραύμα, τα αναπάντητα ερωτήματα. Αυτά τα κείμενα, τα ποιητικά δεν τα μοιραζόμουν με κανέναν άλλο. Τα έκρυβα σε μυστικά τετράδια. Ήταν το καταφύγιό μου. Ο μυστικός μου κήπος.
-Υπάρχουν θέματα στην ποίησή σου που σε ταλανίζουν πιο πολύ από άλλα κι ανατρέχεις συχνά;
Η θάλασσα, η πατρίδα, η ελευθερία, ο έρωτας και ο θάνατος. Το βλέμμα μου είναι πάντοτε εσωτερικό. Ανασκάπτω τον εαυτό και μετά ερμηνεύω τα όποια ευρήματα με βάση τον κόσμο που με περιβάλλει. Γράφω για όσα με βασανίζουν και για όσα αγαπώ.
-Είσαι εκπαιδευτικός. Τι θέση έχει η ποίηση στη διδασκαλία σου;
Η ποίηση υπάρχει στην ιδιοσυγκρασία μου άρα αναπόφευκτα και στη διδασκαλία μου. Η ποιητική προσέγγιση του κόσμου είναι τρόπος ζωής για μένα. Καθημερινά στην τάξη αλλά και στο διάλειμμα υπάρχουν χιλιάδες ευκαιρίες για συνομιλία με τα παιδιά και τον κόσμο των ιδεών και της φαντασίας. Αν αποδίδεις αξία στα καθημερινά πράγματα, τότε μπορεί να ανακαλύψεις και τα μεγάλα θαύματα. Στο βλέμμα ενός παιδιού, στο γέλιο τους, στις φανταστικές διηγήσεις και στα παιχνίδια τους. Παίρνω στην τάξη πολύ συχνά ποιητικά κείμενα και ενθαρρύνω τα παιδιά να γράφουν τα δικά τους ποιηματάκια, είτε σε ελεύθερο στίχο, είτε σε ομοιοκαταληξία.
-Πώς αντιμετωπίζουν τα παιδιά αυτό το είδος; Δείχνουν να τους ενδιαφέρει;
Τα παιδιά είναι οι καλύτεροι κριτές. Αν πάρεις στην τάξη καλή ποίηση, ποιοτική, θα τη λατρέψουν, θα γοητευθούν, θα συγκινηθούν. Αλλιώς θα αδιαφορήσουν. Θα έλεγα μάλιστα ότι η ποίηση είναι πολύ κοντά στην ψυχολογία τους. Τα παιδιά του Δημοτικού έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που διευκολύνουν την ικανότητα πρόσληψης της ποίησης. Μπορούν δηλαδή να αντιληφθούν τις μεταφορές ως κυριολεξίες, μπορούν να εστιάσουν στο σημαίνον αντί στο σημαινόμενο, γοητεύονται περισσότερο από τις ακουστικές εικόνες.
-Ως διευθύντρια έχεις οργανώσει δράσεις για την επικοινωνία των παιδιών με την ποίηση κι ευρύτερα με τη λογοτεχνία;
Βέβαια. Είναι μέρος του σχολικού προγράμματος και βασικός πυλώνας του σχεδίου ανάπτυξης του σχολείου, η οργάνωση δράσεων φιλαναγνωσίας, η φιλοξενία λογοτεχνών στο χώρο του σχολείου για γνωριμία και συζήτηση με τα παιδιά, τα δεκαπενθήμερα λογοτεχνικού βιβλίου με ποικίλες δράσεις σε συνεργασία και με βιβλιοπωλεία ή βιβλιοθήκες. Σκοπός μας η επαφή των παιδιών με το καλό λογοτεχνικό βιβλίο και η καλλιέργεια της αγάπης για την λογοτεχνία.
-Σε προηγούμενες δεκαετίες πολλοί ποιητές έγιναν γνωστοί μέσα από μελοποιήσεις των έργων τους. Εσύ θα επιθυμούσες να μελοποιηθούν ποιήματά σου ,είτε για να συναντηθούν με μια άλλη τέχνη ,είτε για να φθάσουν πιο εύκολα στο ευρύ κοινό;
Έχουν μελοποιηθεί κάποια ποιήματα μου από νέους ταλαντούχους μουσικούς της Κύπρου. Αυτό είναι κάτι πολύ θετικό. Η επικοινωνία και η συνομιλία μέσω της τέχνης και η αποδοχή ενός έργου από το ευρύ κοινό και ιδιαίτερα από τη νέα γενιά είναι το ζητούμενο. Δεν πιστεύω ότι η ποίηση γράφεται μόνο για να διαβαστεί από μια πνευματική ελίτ.
-Το διαδίκτυο είναι σήμερα μια επανάσταση στον τομέα της ενημέρωσης και της επικοινωνίας. Βρίσκεις θετικό ότι τα ποιήματα κυκλοφορούν ελεύθερα στα σοκάκια του διαδικτύου;
Δεν θεωρώ αρνητικό το γεγονός ότι με τη χρήση του διαδικτύου τα ποιήματα κυκλοφορούν πλέον ελεύθερα και σε πληθώρα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και ευρύτερα η τεχνολογία δίνει την ευκαιρία σε πολύ περισσότερους να εκφράσουν και να κοινοποιήσουν στο ευρύ κοινό, σε έναν παγκόσμιο ιστό, τα συναισθήματά τους και τις σκέψεις τους με ποιητικό τρόπο. Αυτό φυσικά δεν κάνει τον καθένα ποιητή, ούτε είναι λογοτεχνία ό,τι γράφεται και κυκλοφορεί ως ποίηση. Επίσης το γεγονός ότι χιλιάδες βλέμματα είδαν ένα ποιητικό κείμενο να περνάει στα γρήγορα μπροστά από την οθόνη τους δεν σημαίνει ότι υπήρξε ουσιαστική ανάγνωση ή εμβάθυνση στην ποίηση. Παρόλα αυτά είναι δύσκολο ένα πραγματικό ταλέντο στην ποίηση να αγνοηθεί παρόλο που μπορεί να καθυστερήσει η ανακάλυψή του ή η αναγνώρισή του μέσα στην πληθώρα κειμένων που κατακλύζουν καθημερινά στον ψηφιακό κόσμο.
-Δεν έχεις γράψει μόνο ποιήματα, έχουν κυκλοφορήσει και διηγήματά σου. Προτιμάς κάποιο από τα δυο είδη;
Η ποίηση ταιριάζει περισσότερο στη δικιά μου ψυχοσύνθεση αλλά και στην οπτική με την οποία απολαμβάνω να εισχωρώ στα πεδία του χώρου και του χρόνου. Με συγκινεί το ακαριαίο, το σύντομο, το αιφνίδιο αλλά και αυτό που υπονοείται. Γράφω ποίηση και διηγήματα, μικρές ιστορίες. Δεν είναι θέμα προτίμησης αλλά ανάγκη έκφρασης. Με εκφράζουν και τα δύο είδη.
-Στην εξέλιξη ενός λογοτέχνη πιστεύεις πως μετράει πιο πολύ το χάρισμα ή η σκληρή δουλειά κι η πειθαρχία;
Το έχω ξαναπεί και το πιστεύω όλο και πιο πολύ. Λογοτέχνης γεννιέσαι κι αν το θέλεις πολύ ή το χρειάζεσαι, γίνεσαι. Αν έχεις την ικανότητα να ερμηνεύεις ως θαύματα τα πράγματα που για άλλους απλώς συμβαίνουν, αν μπορείς να διακρίνεις σκιές και φώτα πίσω από τα σώματα και τις λέξεις, αν καταφέρνεις να αφηγείσαι ιστορίες με τρόπο που δεν έχουν ειπωθεί ξανά, τότε θα έλεγα πως έχεις γεννηθεί λογοτέχνης. Για να γράψεις όμως καλή λογοτεχνία πρέπει να εργαστείς σκληρά κι εντατικά. Δεν υπάρχει αξιόλογη δημιουργία χωρίς κόπο.
-Εκτός από την ενασχόληση με το εκπαιδευτικό σου λειτούργημα και τη σπουδή σου στη λογοτεχνία με τι άλλο σου αρέσει να γεμίζεις τον χρόνο σου;
Μου αρέσει πολύ να φωτογραφίζω, να αποτυπώνω το εφήμερο και να το κρατώ ως κατάθεση στην ποιητική και φωτογραφική μου συνείδηση. Νομίζω πως υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα σε μια φωτογραφία κι ένα ποίημα. Η φωτογραφία όπως και το ποίημα επιχειρούν να περιγράψουν το ασύλληπτο, την ακινησία του χρόνου, τις διαστάσεις του χωροχρόνου και την αιχμαλωσία του άπειρου σε μια ματιά. Απευθύνονται στο συναίσθημα και στην ανάμνηση, συγκινούν και προκαλούν σκέψεις πέρα από τα όρια των εικόνων και των λέξεων.
-Τι ονειρεύεσαι για το μέλλον σου ως λογοτέχνιδα;
Η λογοτεχνία είναι μια ενασχόληση που με ευχαριστεί, είναι μια ανάγκη που ζητάει εκπλήρωση. Επιθυμώ να συνεχίσω να διατελώ σε μια δημιουργική ροή καλλιεργώντας τα μνημονικά ίχνη και φυτεύοντας τους σπόρους των λέξεων. Εύχομαι οι νοητικές μου δυνάμεις να αντιστέκονται στη λήθη για να μπορώ να γράφω και να δημιουργώ.
-Ποιες ενέργειες πιστεύεις πως πρέπει να γίνουν από την πολιτεία ώστε η ποίηση να ταξιδέψει στις ζωές περισσότερων ανθρώπων;
Θα ήθελα η ποίηση να συνεχίσει να ανθίζει και να μοσχοβολάει κάνοντας την σκέψη μας βαθύτερη, γεμίζοντας δημιουργικά το χρόνο μας. Οι ποιητές να μπορούν ελεύθερα να γράφουν. Η ποίηση να έχει χώρο και χρόνο στο σχολικό πρόγραμμα μέσα σε συνθήκες αισθητικής απόλαυσης.
Σ’ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη αυτή. Εύχομαι καλή τύχη σε όλα όσα οραματίζεσαι!
