14 Νοεμβρίου. Ημέρα που ξεκίνησε η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου κατά της δικτατορίας. Μια τέτοια μέρα πενθούμε για τις ζωές που χάθηκαν, αλλά ταυτόχρονα θυμόμαστε με συγκίνηση τη μεγάλη θυσία τόσων νέων. Σήμερα , υποδέχομαι στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ έναν άνθρωπο που έγραψε ένα συγκλονιστικό βιβλίο για τους νεκρούς της θλιβερής επταετίας. Συνομιλώ με τον Δημήτρη Βεριώνη, συγγραφέα του βιβλίου «Θάνατοι στη Χούντα» που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2024 από τις Εκδόσεις Τόπος. Πρόκειται για μια επίπονη έρευνα δεκαετίας που οδήγησε στην έκδοση αυτού του σημαντικού ιστορικού πονήματος. Ο Δημήτρης Βεριώνης θα μας μιλήσει για όλη αυτή τη διαδρομή...
Συνέντευξη: Αγγελική Καραπάνου
-Τον Μάρτιο του 2024 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Τόπος το βιβλίο σας «Θάνατοι στη Χούντα». Πώς γεννήθηκε μέσα σας η ιδέα για τη δημιουργία ενός τέτοιου βιβλίου-ιστορικού ντοκουμέντου;
Αν και το θέμα των θυμάτων της χούντας ήταν κάτι που με απασχολούσε από πολύ νωρίς, η ιδέα για το βιβλίο γεννήθηκε μετά από μια επίσκεψη στον μουσειακό χώρο του Σ.Φ.Ε.Α. (Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών), όπου υπάρχουν -μεταξύ άλλων- αναρτημένες φωτογραφίες θυμάτων της περιόδου 1967-1974. Διαπίστωσα ότι δε γνώριζα πολλά από τα πρόσωπα των φωτογραφιών και αυτό με συγκλόνισε. Ήταν το ζήτημα της λήθης που πάντα με απασχολεί. Ερευνώντας στο διαδίκτυο τότε μπόρεσα να βρω μόνο ελάχιστες ονομαστικές καταγραφές για ορισμένα πρόσωπα και χωρίς οποιοδήποτε άλλο στοιχείο. Άρχισα να ερευνώ, όλο και πιο συστηματικά και παθιασμένα. Για δέκα χρόνια δεν σταμάτησα καθόλου. Ήθελα να μάθω και να πω τις ιστορίες τους.
-Στις μέρες μας ακούμε κάποιες φωνές που αμφισβητούν την ύπαρξη ή τον αριθμό των νεκρών του Πολυτεχνείου. Γιατί νομίζετε πως συμβαίνει αυτό;
Στις μέρες μας υπάρχει μια τάση για ιστορικό αναθεωρητισμό υπό το πρίσμα ακροδεξιών στοχεύσεων, αντιλήψεων και αφηγημάτων. Άλλοτε είναι η άγνοια, άλλοτε η πολιτική στόχευση- ή και τα δύο. Τα επιχειρήματα (ενίοτε ειπωμένα κι από «επίσημα» χείλη) είναι φαιδρά. Όπως λ.χ ότι δεν υπήρξαν νεκροί μέσα στο Πολυτεχνείο. Κι εννοούν τον χώρο (αλλά και σε αυτό ακόμα λάθος κάνουν, εντός του ιατρείου του Πολυτεχνείου, απεβίωσε ο Γιώργος Σαμούρης που τραυματίστηκε θανάσιμα στην γύρω περιοχή). Και η ερώτηση, απλή και συγκεκριμένη είναι «ποιος μιλάει για τον χώρο;». Μιλάμε ξεκάθαρα για τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, όχι για τους τοίχους ή τον περίβολο κάποιου κτίσματος. Σα να λέμε ότι στη Σαλαμίνα δεν έγινε ναυμαχία ή δεν υπήρξαν νεκροί, επειδή η ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε στη θάλασσα και όχι στο έδαφος του νησιού. Η αμφισβήτηση είναι περίπου της λογικής ότι η Γη είναι επίπεδη. Ε, όχι. Υπάρχουν αδιαμφισβήτητοι νεκροί στο Πολυτεχνείο, υπάρχουν δικαστικές και καταδικαστικές αποφάσεις, τεκμηρίωση, προσωπικές μαρτυρίες. Αν όλα αυτά δεν εξυπηρετούν το αφήγημα ορισμένων, το πρόβλημα το έχει το αφήγημα, όχι η ιστορική αλήθεια και η πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα το ζήτημα δεν είναι αν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο, αλλά πόσοι περισσότεροι ήταν από αυτούς που ήδη γνωρίζουμε. Το ίδιο ισχύει και για όλη την περίοδο της χούντας φυσικά. Και οι νεκροί ήταν κυρίως αλλά όχι μόνο στην Αριστερά, κάθε άνθρωπος με -έστω και λίγο- διαφορετική άποψη ήταν εχθρός του καθεστώτος. Και τελικά θα πρέπει να γίνεται αντιληπτό ότι δεν ήταν όλα καλώς καμωμένα σε αυτόν τον τόπο. Μόνο αν είμαστε σε θέση να δούμε τι πραγματικά έχει συμβεί αγαπάμε πραγματικά την πατρίδα μας και όχι μια ανύπαρκτη φαντασιακή κοινότητα. Μόνο έτσι προχωράμε μπροστά, αναγνωρίζοντας και διορθώνοντας τα λάθη και τα κακώς κείμενα.
-Υπάρχουν σημαντικά βιβλία πριν από τη συγκεκριμένη έκδοση που ρίχνουν φως στο ζήτημα των νεκρών του Πολυτεχνείου;
Ναι, υπάρχουν εξαιρετικά βιβλία και μελέτες πάνω στο ζήτημα των νεκρών του Πολυτεχνείου. Θα αναφερθώ σε κάποια από τα πιο πρόσφατα: Το «Πολυτεχνείο 1973» του Ιερώνυμου Λύκαρη για το αρχειακό υλικό από έγγραφα και τη Δίκη του Πολυτεχνείου που διαθέτει, «Το Πολυτεχνείο Έξω Από Το Πολυτεχνείο» του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη για την τεκμηρίωση και την ακριβή χρονολογική καταγραφή, το «Όλη Νύχτα Εδώ» του Ιάσονα Χανδρινού για τις εξαιρετικές προφορικές μαρτυρίες που φιλοξενεί. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα σημαντικά ενώ δεν μπορώ να παραλείψω το βιβλίο του Ολύμπιου Δαφέρμου «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο» που αποτελεί μια πολύ καλή και πρακτική προσέγγιση πάνω στο κρίσιμο θέμα της μεταφοράς των ιστορικών γεγονότων στα παιδιά. Άλλα σημαντικά βιβλία έχουν γράψει ο Δημήτρης Παπαχρήστος, ο Δημήτρης Χατζησωκράτης και άλλοι. Θέλω επίσης να αναφερθώ και στο πολύ σημαντικό και αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Σταύρου Στάγκου «Εμείς, όχι εγώ».
-Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να φέρετε σε πέρας τη συγγραφή αυτού του βιβλίου;
Ήταν δέκα έντονα χρόνια έρευνας, συνεντεύξεων, αναζήτησης και συγγραφής, συνήθως σε καθημερινή βάση, με πείσμα και ερευνητικό πάθος.
- Σε ποιες πηγές ανατρέξατε ;
Αρχικά στη βιβλιογραφία και την αρθρογραφία της μεταπολίτευσης, πρακτικά δικών αλλά και τον επίσημο ή παράνομο τύπο στην Ελλάδα κατά τη δικτατορία ή τον αντιστασιακό στο εξωτερικό. Κομβικής σημασίας ήταν η δυνατότητα πρόσβασης στο αρχείο της αγωνίστριας δικηγόρου Φιλάνθης Ψυρρή που ασχολήθηκε με τις υποθέσεις των ύποπτων θανάτων κατά τη Μεταπολίτευση. Οι συνεντεύξεις των οικείων, προσωπικά- οικογενειακά αρχεία, ληξιαρχεία και δημοτολόγια, όλα έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε μια έρευνα που επιδίωξα να είναι σοβαρή, επιστημονική και τεκμηριωμένη.
-Ποια εμπόδια αντιμετωπίσατε στην εκπόνηση του βιβλίου «Θάνατοι στη Χούντα»;
50-60 χρόνια είναι λίγος χρόνος ιστορικά, αλλά σε επίπεδο μικροϊστορίας τεράστιος. Άνθρωποι έχουν αποβιώσει, οι μνήμες έχουν ασθενήσει, σε κάποιες περιπτώσεις έχουν χαθεί τα ίχνη και είναι δύσκολο να εντοπιστούν οικεία πρόσωπα. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο. Μπορώ να προσθέσω ακόμα την -καθ’ όλα σεβαστή- απροθυμία ορισμένων ανθρώπων να μιλήσουν για αυτά που ξέρουν, ευτυχώς αυτό συνέβη σε πολύ λίγες περιπτώσεις. Η διαχείριση του πόνου είναι προσωπικό ζήτημα και θεωρώ θεμελιώδες να γίνεται σεβαστό ακόμα κι αν δυσχεραίνει την έρευνα. Η ενίοτε κακή εφαρμογή του GDPR είναι επίσης ένα δισεπίλυτο ερευνητικό πρόβλημα.
-Υπήρξαν άνθρωποι – ομάδες που σας βοήθησαν στον στόχο σας;
Πέρα από το προσωπικό, οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον και κυρίως τη γυναίκα μου που με βοήθησε πολύ και παντοιοτρόπως, θα πρέπει να αναφέρω τη δικηγόρο Ψυρρή -που δε ζει πια-και την οικογένειά της για την εμπιστοσύνη, τον Σ.Φ.Ε.Α. και ιδίως τον Κώστα Μανταίο και τον Βαγγέλη Γκιουγκή, το Α.Σ.Κ.Ι., τα αρχεία του ΚΚΕ και άλλων φορέων, τους ανθρώπους που άνοιξαν τις ατζέντες του, ανάσυραν από τη μνήμη τους και προσέφεραν λύσεις ή πληροφορίες, τοπικές αρχές και συλλόγους. Και βέβαια, τις εκδόσεις Τόπος για την εμπιστοσύνη και το τελικό αποτέλεσμα. Χωρίς όλους αυτούς -κι ελπίζω να μην ξεχνάω κάποιους- η έρευνα δε θα είχε αποφέρει ούτε τόσα, ούτε τόσο σημαντικά αποτελέσματα.
-Σε ποια μέρη χωρίζεται το βιβλίο; Τι πραγματεύεται το καθένα;
Το βιβλίο αναφέρεται σε όλες τις περιπτώσεις θανάτων από όλη την περίοδο της χούντας αλλά και τους πρώτους μήνες της Μεταπολίτευσης. Θάνατοι για τους οποίους ευθυνόταν ή κατηγορήθηκε το καθεστώς και οι κύκλοι του. Θάνατοι λόγω αντιδικτατορικής δράσης και ύποπτες υποθέσεις που κατήγγειλαν οι οικογένειες των θυμάτων και επίσημα είχαν αποδοθεί σε «αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ασθένειες» καθώς και εξαφανίσεις. Θάνατοι συνεπεία κακουχιών από τις εξορίες και φημολογούμενες περιπτώσεις ανώνυμων και επώνυμων προσώπων. Στο πρώτο κεφάλαιο καταγράφεται συνοπτικά η ερευνητική διαδικασία, υπάρχουν αναφορές στον ΣΦΕΑ και την ΠΕΜΕ (Προοδευτική Ένωση Μητέρων Ελλάδας), τη δικηγόρο Φιλάνθη Ψυρρή, την αντίσταση κατά της δικτατορίας και τους λόγους για τους οποίους η Μεταπολίτευση ήταν απρόθυμη να διερευνήσει παραπάνω τους ύποπτους θανάτους. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στους νεκρούς των πρώτων ημερών του πραξικοπήματος. Το τρίτο στους αναγνωρισμένους νεκρούς του αντιδικτατορικού αγώνα. Το τέταρτο κεφάλαιο στους επίσημους αλλά εν πολλοίς αποσιωπημένους νεκρούς του λεγόμενου βασιλικού «αντικινήματος», το πέμπτο κεφάλαιο αφιερώνεται στα επίσημα θύματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, το έκτο στους νεκρούς μετά το Πολυτεχνείο, το έβδομο κεφάλαιο στο ζήτημα των φημολογούμενων ή αταυτοποίητων πιθανών νεκρών της εξέγερσης, το όγδοο κεφάλαιο στους ύποπτους θανάτους σε αστυνομία και ένοπλες δυνάμεις, το ένατο κεφάλαιο στους ύποπτους θανάτους στρατιωτών, το δέκατο κεφάλαιο στους ύποπτους θανάτους πολιτών, φοιτητών, κληρικών, το ενδέκατο κεφάλαιο στους θανάτους των πολιτικών κρατουμένων, το δωδέκατο κεφάλαιο σε θανάτους εξόριστων μετά τη δικτατορία, το δέκατο τρίτο κεφάλαιο σε λανθασμένες καταγραφές θανάτων (δηλαδή περιπτώσεις που καταγράφηκαν λανθασμένα λόγω σύγχυσης- η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας πρέπει να εμπεριέχει και την απόρριψη λανθασμένων καταγραφών), το δέκατο τέταρτο κεφάλαιο αφορά στις εξαφανίσεις και το τελευταίο δέκατο πέμπτο κεφάλαιο σε λοιπές περιπτώσεις με λιγότερα στοιχεία. Πρέπει να σημειώσω ότι όλοι οι άνθρωποι καταγράφονται με όσο το δυνατόν πληρέστερα βιογραφικά στοιχεία, φωτογραφίες, μαρτυρίες και συνεντεύξεις και αντιπαράθεση της επίσημης εκδοχής του θανάτου τους με όσα υποστηρίχθηκαν από τις οικογένειες ή τον Τύπο. Απέφυγα να γράψω την προσωπική μου άποψη -εκτός από τις υποθέσεις που έχουν τελεσιδικήσει ή αποδειχθεί- ή να καταλήξω σε έωλα συμπεράσματα. Προτίμησα να παραθέσω στοιχεία και τεκμήρια, η προσωπική μου άποψη δεν είναι απαραίτητη, ούτε καν χρήσιμη για την ιστορική έρευνα και την διερεύνηση των υποθέσεων. Συνηθίζω να λέω πως η έρευνα έγινε με πολύ πάθος, το οποίο αφαίρεσα κατά τη συγγραφή. Και μέσα από τα στοιχεία και τις μαρτυρίες, ο αναγνώστης θα σχηματίσει την δική του άποψη, ενώ ο ιστορικός ερευνητής θα έχει μια βάση δεδομένων για περαιτέρω έρευνα. Αν και, ξέρετε, η έρευνα για όλα αυτά τα ζητήματα θα έπρεπε να αφορά στο κράτος και να γίνεται με τα θεσμικά και νομικά εργαλεία της Πολιτείας. Κάτι που δυστυχώς δεν έχει συμβεί.
-Γιατί πιστεύετε πως έχει σημασία στις μέρες μας η καταγραφή των νεκρών του Πολυτεχνείου;
Για την ιστορική αλήθεια. Για να τιμηθούν οι νεκροί, να δικαιωθούν οι οικογένειές τους. Για να μην ξεχνάμε, για να μην τα ξαναζήσουμε. Γιατί η μνήμη είναι αξιοπρέπεια. Και όταν αντιλαμβανόμαστε πως μιλάμε για συγκεκριμένους ανθρώπους, με οικογένειες, φίλους, συντρόφους, σχέδια και όνειρα τα οποία όλα διαλύθηκαν, ανθρώπους που θα μπορούσαν να ήταν σήμερα δίπλα μας, να έχουν ζήσει τη ζωή τους, να έχουν δημιουργήσει, να έχουν πετύχει ή αποτύχει, χαρεί, αγαπήσει, αγαπηθεί, να έχουν ΖΗΣΕΙ, τότε μόνο μπορούμε να αντιληφθούμε πως όσο δυνατή και εάν είναι η μεγάλη εικόνα και η σημασία της, δεν παύει να είναι φτιαγμένη από μικρά, ευαίσθητα κομμάτια. Όταν τους αποσιωπούμε, κάνουμε ό,τι ακριβώς θέλανε να πετύχουν οι δολοφόνοι τους. Και οι εποχές είναι μάλλον πιο δύσκολες απ’ ό,τι φανταζόμασταν ακόμα και λίγα χρόνια πριν. Είναι ανάγκη ο κόσμος να μαθαίνει, να συναισθάνεται γιατί αν αγνοήσεις την Ιστορία, απλά θα την ξαναζήσεις, όπως λέγεται.
-Ποια συναισθήματα σας δημιούργησε η ολοκλήρωση του επίπονου έργου σας κι η έκδοση του βιβλίου;
Μεγάλη χαρά και περηφάνια διότι επρόκειτο για μια πολύ δύσκολη, επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία που έγινε με πολλή αγάπη και διαρκές πάθος. Αλλά και μεγάλη ικανοποίηση για όσα γνωρίζω ότι ένιωσαν οι οικείοι των θανόντων, κάτι που είναι φυσικά ελάχιστο μπροστά στις απώλειες που βίωσαν και τα συναισθήματα από αυτές που δε σβήνουν ποτέ. Η έρευνα πάντως συνεχίζεται -και οφείλει να συνεχιστεί.
-Ποια σχέδια έχετε για την παρουσίασή του;
Προσπαθώ να κάνω όσο το δυνατόν περισσότερες παρουσιάσεις. Το ζητούμενο είναι να μιλήσουμε για όλα αυτά με νηφαλιότητα, σοβαρότητα και καθαρή σκέψη. Έχω κάνει έως τώρα οκτώ παρουσιάσεις στην Αθήνα και αλλού και ακολουθούν άλλες τρεις παρουσιάσεις, στην Κόρινθο (13/11), στον Πύργο (15/11) και στο Νέο Φάληρο (18/11). Σίγουρα θα ακολουθήσουν και άλλες. Επίσης, ήδη το βιβλίο βρίσκεται στη β’ έκδοση και ελπίζω να ακολουθήσει και επόμενη.
Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συζήτηση.
Εγώ σας ευχαριστώ και κυρίως για το ενδιαφέρον και την ευαισθησία.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
ΔΟΚΙΜΙΟ - ΙΣΤΟΡΙΑ
Δημήτρης Βεριώνης
ΘΑΝΑΤΟΙ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ
Δολοφονίες, αντιδικτατορική δράση, ύποπτοι θάνατοι κατά την περίοδο 1967 -1974
Σελ.: 808 • Σχήμα: 17 x 24
ISBN: 978-960-499-483-0 • Τιμή: 30,00€
1η έκδοση: Μάρτιος 2024
50 χρόνια μετά την πτώση της χούντας για πρώτη φορά παρουσιάζονται λεπτομερώς όλες οι περιπτώσεις των θανάτων που συνδέθηκαν με το καθεστώς.
Θάνατοι λόγω αντιδικτατορικής δράσης, «αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ασθένειες», «εξαφανίσεις». Θάνατοι συνεπεία κακουχιών από τις εξορίες και πολυάριθμες ακόμα φημολογούμενες περιπτώσεις ανώνυμων και επώνυμων προσώπων παρουσιάζονται αναλυτικά σε αυτή την πολυετή, προσωποκεντρική έρευνα.
247 κατονομασμένες περιπτώσεις θανάτων για τους οποίους ευθυνόταν ή κατηγορήθηκε το καθεστώς και οι κύκλοι του. Πάνω από 250 συνεντεύξεις οικείων προσώπων, 290 φωτογραφίες, άγνωστα ή δημοσιευμένα αρχεία και μαρτυρίες αποτυπώνουν για πρώτη φορά τις ιστορίες των θυμάτων της χούντας, συνολικά και εξατομικευμένα.
Η ιστορική αλήθεια αναζητά τις πραγματικές της διαστάσεις μέσα στις ανείπωτες προσωπικές μαρτυρίες και βιώματα, στα «ψιλά γράμματα» και σε όσα αφέθηκαν στη σιωπή. Διερευνώνται υποθέσεις γνωστές ή κρυμμένες στην αφάνεια που περιμένουν να δικαιωθούν από την ιστορική μνήμη.
Με την έρευνα αυτή επιστρέφουμε στους ανθρώπους που τους χρωστάει η Ιστορία. Αυτή ήταν η ζωή τους και αυτός ο θάνατός τους.
Βιογραφικό συγγραφέα
Ο Δημήτρης Βεριώνης γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στον Καρέα. Είναι απόφοιτος των τμημάτων «Ελληνικός Πολιτισμός» και «Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, καθώς και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Σ. . .Α.). Έχει αρθρογραφήσει στην εφημερίδα Εποχή, στο περιοδικό Historical Quest και σε άλλα έντυπα μέσα, έχει συμμετάσχει στο βιβλίο της Maxine Ventham Spike Milligan: His Part In Our Lives (Λονδίνο, Robson Books, 2002) και έχει διατελέσει επί σειρά ετών πρόεδρος του «Peter Sellers Appreciation Society» και αρχισυντάκτης του περιοδικού PSAS Magazine. Έχει κυκλοφορήσει πέντε δίσκους ως τραγουδοποιός, έχει πάρει μέρος σε πολλές συναυλίες και έχει γράψει μουσική για θέατρο.
Επιπλέον στοιχεία για το βιβλίο θα βρείτε στο toposbooks . gr
Μοτίβο Εκδοτική – Εκδόσεις Τόπος: Μεθώνης 71Α, 10683 Αθήνα Τηλ.: 210-8222835/856 • www.toposbooks.gr
Πρoσκλήσεις στην παρουσίαση βιβλίου
