Τον Μάιο του 2022 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο το βιβλίο της Annie Ernaux " To γεγονός", για το οποίο η λογοτέχνιδα τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ 2022. Η συγγραφέας εξιστορώντας μια τραυματική της εμπειρία θίγει το θέμα της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης στη συντηρητική κοινωνία της γαλλικής επαρχίας της δεκαετίας του '60. Η φιλόλογος - συγγραφέας Ειρήνη Μπόμπολη θα μας μιλήσει για το βιβλίο αυτό!
Το γεγονός – ANNIE ERNAUX (Εκδόσεις Μεταίχμιο,Νόμπελ 2022)
γράφει η Ειρήνη Μπόμπολη
Ένα από τα μεταφρασμένα βιβλία της γαλλίδας Νομπελίστριας, Annie Ernaux . είναι το «Το γεγονός».
Διάβασα το βιβλίο της, « Ο τόπος» και με συνεπήρε. Όταν όμως διάβασα «Το γεγονός» , συγκλονίστηκα με τον τρόπο που διαπραγματεύεται ένα άκρως ευαίσθητο θέμα και ταυτόχρονα ένα τόσο καυτό διαφυλικό, κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα.
Η ιστορία μιας παράνομης έκτρωσης μαζί με όλα τα επακόλουθα στη δεκαετία του ’60 στην επαρχία (Ρουέν) της Γαλλίας είναι ο άξονας αυτού του βιβλίου.
Η συγγραφέας Annie Ernaux σε πρώτο πρόσωπο αυτοβιογραφείται ( ξεδιπλώνει σπαρακτικά τη δική της εμπειρία) γύρω από το γεγονός μιας παράνομης έκτρωσης που αποφάσισε να κάνει ,όταν τελείως απρόσμενα ( χρησιμοποιούσε ως αντισύλληψη τη μέθοδο Ότζινο), μαθαίνει ότι είναι έγκυος.
Ήταν 23 χρονών και ανύπαντρη. Η ντροπή την κυριεύει σαν πανούκλα γιατί μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη εκτός γάμου, θα στιγμάτιζε την ίδια και την οικογένειά της. Αποφασίζει να κάνει έκτρωση γνωρίζοντας καλά ότι οι παραβάτες ( οι ίδιες οι γυναίκες, γιατροί, «εκτρωσίες αγγελοποιοί» κλπ) τιμωρούνται αυστηρά από τον νόμο. Με λίγα λόγια η έκτρωση θεωρούνταν εγκληματική ενέργεια. Ακολουθώντας τον δρόμο της παρανομίας και σχεδόν «μόνη και αβοήθητη» θα κάνει την έκτρωση, με ανατριχιαστικές μεθόδους, περνώντας πολύ κοντά από το ενδεχόμενο να χάσει τη ζωή της.
Εκτός από το ίδιο το γεγονός της παράνομης έκτρωσης που αναδεικνύει παραστατικά την πουριτανική ηθική της γαλλικής επαρχίας ’60 και την αντιφατικότητα καταστάσεων που γεννά αυτή , «Το γεγονός» αξίζει να διαβαστεί για τρεις ακόμα σημαντικούς λόγους.
Πρώτον περιγράφει ρεαλιστικά, κυνικά, θα έλεγα, τις σχέσεις των δυο φύλων και φωτίζει τη στάση του κάθε φύλου ξεχωριστά απέναντι σε τέτοια ευαίσθητα θέματα. Η γυναίκα ανατομείται μέσα στο κείμενο αυτό ως ον ευαίσθητο, ανήμπορο, και μόνο.
Στην εποχή εκείνη η θέση της σαφώς κατώτερη, και υποτιμημένη. Κάποιες ημιπαράνομες οργανώσεις με στόχο τον ελεύθερο οικογενειακό προγραμματισμό, στάθηκαν ανήμπορες και αρνητικές να τη βοηθήσουν σε μια παράνομη και δικάσιμη πράξη. Ο ίδιος ο ερωτικός σύντροφος δεν πήρε θέση στο ζήτημα και δεν πρότεινε καμία «λύση». Οι φίλοι και συσπουδαστές προσέκρουαν στον φόβο της τιμωρίας, στη δειλία και στο ηθικό εμπόδιο της αμαρτίας . Άρα το σκηνικό της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας ήταν γκρίζο, ζοφερό και αφιλόξενο για την γυναικεία ψυχή και πραγματικότητα.
Ο δεύτερος λόγος που καθιστά το βιβλίο πολύ αξιόλογο, όπως όλα τα βιβλία της Ernaux, είναι ο τρόπος γραφής. Αρχικά, είναι εξαιρετικά λακωνική και ουσιώδης. Σπάνια υπάρχουν λέξεις «στολίδια». Λόγος μεστός, κοφτός, καθαρός, ουσιώδης, άκρως αποκαλυπτικός. Τη γραφή της θα τολμούσαμε να την ονομάσουμε «κλασσική».
Σε πολλά σημεία έχει ημερολογιακό ύφος ( κρατά η ίδια ημερολόγιο του γεγονότος), και σε πολλά σημεία επίσης επεμβαίνει στο κείμενο την ώρα που γράφει για να μας πει ότι χρόνος της γραπτής ιστορίας γίνεται δράση. Βυθίζεται μέσα στην περίοδο εκείνη των εικοσιτριών χρονών για να μάθει γράφοντας «τι υπήρχε εκεί».
Ζει το γεγονός για μια δεύτερη φορά μέσα από την εξιστόρησή του για να το μάθει και να το κατανοήσει καλύτερα. Ο λόγος που την ώθησε σε αυτό ήταν να μην ξεχαστεί αυτό το τραύμα μετά το θάνατό της και για να το εξιλεώσει μέσα από την καταγραφή του. Συνεχώς αναρωτιέται αν θα καταφέρει να εξευμενίσει τον χρόνο, γιατί, όπως η ίδια αναφέρει, αυτή η απόπειρα έχει σίγουρα υψηλό τίμημα . Ή θα μεγεθύνει ακόμα περισσότερο το τραύμα, επαναφέροντάς το μέσω της μνήμης, ή θα εξαφανιστεί μέσω της γραφής, όπως «ακαριαία σβήνονται οι σεξουαλικές φαντασιώσεις με τον οργασμό». Και τα δυο θα είναι οδυνηρά. Επομένως το βιβλίο δεν αναφέρεται μόνο στην ανάμνηση της ιστορίας . Αλλά στη βίωση του τραύματος ξανά μέσω της γραπτής επαναφοράς. Οι τόποι παραμένουν ίδιοι, αλλά η συγγραφέας συμπλέκει το παρελθόν με το παρόν , ώστε να δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα, αυτή της ιστορίας.
Τέλος το βιβλίο της Annie Ernaux θα μπορούσε να αποτελέσει εγχειρίδιο αντίστασης στην κάθε είδους καταπίεση της γυναίκας και στην υποστήριξη των δικαιωμάτων της, τότε και τώρα και πάντα. Η ίδια πριν τη βράβευση, δήλωσε ότι θα ήθελε να αφιερώσει το βραβείο «σε όλους εκείνους που υποφέρουν από την εξουσία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, από τον ρατσισμό, από οποιαδήποτε μορφή ανισότητας. Και σε όλους όσους αγωνίζονται και δεν αναγνωρίζονται». Επίσης σε συνέντευξη τύπου δήλωσε ότι «αν οι άνδρες δεν αντιληφθούν το σώμα τους, τον τρόπο ζωής τους, τον τρόπο συμπεριφοράς τους και το τι τους παρακινεί, δεν θα υπάρξει ποτέ πραγματική απελευθέρωση για τις γυναίκες».
Μπορεί να αλλάζουν οι συνθήκες και οι νόμοι, όμως η γυναίκα παραμένει η ευαίσθητη και καταπιεσμένη πλευρά του νομίσματος. Η ίδια η συγγραφέας υπερασπίστηκε με τα κείμενά της τα δικαιώματα της γυναίκας και υπήρξε δεινή ακτιβίστρια. Γιατί όπως λέει και η δική μας ποιήτρια , Κική Δημουλά:
«Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις/όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,/
σε λέω γυναίκα./Σε λέω γυναίκα/γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη».
Παρότι το θέμα είναι άκρως βιογραφικό, ο αναγνώστης «του γεγονότος» εισπράττει το μήνυμα ότι θα μπορούσε να αφορά και τον ίδιο από κάποια «θέση». Και αυτό μπορεί να το κάνει μόνο η λογοτεχνία. Για αυτό η Annie Ernaux αποδεικνύεται μεγάλη συγγραφέας.
ΕΙΡΗΝΗ ΜΠΟΜΠΟΛΗ , ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
