Θα δούμε την κριτική προσέγγιση της φιλόλογου Μαρίας Βηλαρά στο νέο βιβλίο του Σταύρου Χρ. Αναστασόπουλου "Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας” που κυκλοφόρησε μες στο 2024 από τις Εκδόσεις Κοράλλι.
«Βιβλιοκρισία στο “Στ. Χρ. Αναστασόπουλος, Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας”, Αθήνα (Κοράλλι) 2024, σσ. 344»
γράφει η Μαρία Βηλαρά
Φέτος το καλοκαίρι, με πολύ μεγάλη χαρά, παρέλαβα ως δώρο, από τον αγαπητό φίλο και παλαιό μου συμφοιτητή, Σταύρο Χρ. Αναστασόπουλο, το, προσφάτως εκδοθέν, σύγγραμμά του, με τίτλο «Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας», από τις καλαίσθητες Εκδόσεις «Κοράλλι» (Αθήνα 2024).
Θεωρώ σκόπιμο, πριν παραθέσω μια ευσύνοπτη παρουσίαση του Τόμου, μαζί με τις εντυπώσεις μου σχετικά με αυτόν, να αναφερθώ, εν συντομία, στην λαμπρή φιλολογική περίπτωση του Σταύρου. Πρόκειται για έναν ελλόγιμο νέο, ο οποίος, παρά το νεαρό της ηλικίας μας, έχει ήδη διαμορφώσει την βαθύνοα προσωπικότητα ενός θαλερού και άοκνου ερευνητή και διδασκάλου. Μέσα σε βραχύ χρονικό άνυσμα, έχει συγγράψει και εκδώσει έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό έγκριτων και επίμοχθων φιλολογικών εργασιών. Επιπλέον, μόλις τον Ιούλιο του 2024, αναγορεύτηκε, με Άριστα Παμψηφεί, σε Διδάκτορα της Κλασικής Φιλολογίας, από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και τον συγχαίρουμε ξεχωριστά για αυτήν την κορυφαία πανεπιστημιακή του κατάκτηση.
Όλα τούτα δεν προξενούν έκπληξη, εάν ληφθεί υπόψη η σοβαρή φιλολογική του κατάρτιση, αφού από τα σχολικά του έτη επεδείκνυε εγγενή κλίση και πάγιο ζήλο για, πάσης φύσεως, υψιπετή φιλοσοφικά ζητήματα, θέτοντας, έτσι, στέρεα ερείσματα για τις μετέπειτα, εξαιρετικών επιδόσεων, ανώτερες σπουδές του.
Τόσο στα βιβλία του όσο και στα άρθρα, στις ραδιοφωνικές συνεντεύξεις και στις διαλέξεις του, οι τοποθετήσεις του είναι, πάντοτε, ευθύβολες, οι σχολιασμοί του τεκμηριωμένοι, η εμβρίθεια των γνώσεών του πρόδηλη και ο τρόπος έκφρασής του έμπλεος στοχαστικότητας, με συνέπεια να καθίσταται, εκ του αποτελέσματος, άξιος διάκονος της Επιστήμης.
Θα ήθελα να τονίσω, στο σημείο αυτό, ότι τα συγγράμματα του Σταύρου, εν γένει, θεμελιώνονται με την πρόθεση όχι απλώς της επεξήγησης των υφιστάμενων φιλοσοφικών θεωριών και των πορισμάτων τους, αλλά, συνάμα, και της παραγωγής γνήσιου, προσωπικού φιλοσοφικού αποστάγματος, το οποίο, ωστόσο, δέον είναι να έχει και πρακτική εφαρμογή στον ανθρώπινο βίο, ώστε να επιβεβαιώνεται η αφετηριακή του διατύπωση, δηλαδή να εναρμονίζεται με τις σύνθετες υλιστικές απαιτήσεις των συγκαιρινών κοινωνιών. Ο φιλοσοφών, επομένως, προκειμένου να είναι συνεπής προς τις θεωρητικές του διακηρύξεις, οφείλει να ζει και να πράττει με γνώμονα την φιλοσοφική ηθική περί της ωφελείας έναντι της βλάβης, περί του χρηστού έναντι του φαύλου, περί του δικαίου έναντι της ανομίας. Τα ως άνω περιγραφόμενα συνιστούν ένα τολμηρό πνευματικό εγχείρημα, με το οποίο αναμετράται ο συγγραφέας στο υπέροχο πόνημά του, «Φιλοσοφικές Καταθέσεις» (Εκδόσεις «Πύρινος Κόσμος», Αθήνα 2021).
Ολοκληρώνοντας το πρώτο σκέλος του παρόντος κειμένου μου, θα σας προσκομίσω άλλο ένα θαυμαστό στοιχείο, το οποίο διακρίνω στις πραγματείες του Σταύρου, και τούτο είναι ότι ομοιάζουν με έργα τέχνης, ήτοι με κομψοτεχνήματα της σκέψης, καθώς σμιλεύει, με ευγλωττία, γλαφυρότητα, σαφήνεια και διανοητική ικμάδα, τους συλλογισμούς του. Διεκδικεί, τοιουτοτρόπως, ως σύγχρονος “συνδαιτυμόνας”, το δικό του μερτικό στα εκλεκτά ιδεοκρατικά “συμπόσια” της εποχής μας.
Αυτό το συγγραφικό του γνώρισμα, όμως, αιτιολογείται, δεδομένης της επαφής του με την Τέχνη και της κλασικής μουσικής παιδείας του. Προέρχεται, άλλωστε, από σημαντική και αξιοπρόβλητη καλλιτεχνική οικογένεια. Είναι, μεταξύ άλλων, εγγονός του αείμνηστου Λευτέρη Σπίνουλα, διαπρεπούς Κερκυραίου εκπροσώπου του ελληνικού μελοδράματος, περιώνυμου Μουσικού Σκηνοθέτη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και Μαέστρου Χορωδιών. Έχει αρχιτεκτονήσει δε, για εκείνον, το βιβλίο του, «Η Ελληνική Πολυφωνική Εκκλησιαστική Μουσική σε Σύνθεση, Εναρμόνιση και Φαντασία Λευτέρη Σπίνουλα» (Πειραιάς 2023).
Πάμε στα του έργου του, τώρα.
Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί βελτιωμένη και επαυξημένη εκδοχή μιας προηγούμενης σχετικής έκδοσής του, υπό τον τίτλο «Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Πρόταση Διδασκαλίας Αγνώστου Κειμένου» (Εκδόσεις «Πύρινος Κόσμος», Αθήνα 2019).
Έχοντας μελετήσει και εκείνη την έκδοση, ποιοτικότατη εν συνόλω, έχω να παρατηρήσω πως η τωρινή στόχευση του συγγραφέα για εμπλουτισμό και αναβάθμιση του προγενέστερου πνευματικού μόχθου του, τόσο στο κυρίως κείμενο όσο και στις υποσελίδιες παραπομπές, είναι εμφανέστατη και επιτυχημένη. Και τούτο, βέβαια, προς τιμήν του. Επί παραδείγματι, στο τμήμα της Θεματογραφίας, στο οποίο θα επανέλθω παρακάτω, έχουν προστεθεί, στο τέλος, τέσσερα (4) ακόμη αρχαία αποσπάσματα, ενώ όλα, γενικώς, είναι σχολιασμένα εκτενέστερα. Επιπροσθέτως, ως μικρή λεπτομέρεια, επισημαίνω ότι το αρχαίο απόσπασμα 17 δεν είχε μεταφραστεί, προφανώς εκ παραδρομής, στην αρχική έκδοση (σελ. 164), ενώ, στην νέα έκδοση, η μετάφρασή του έχει συμπεριληφθεί (σελ. 231).
Αναντίρρητα, κάθε πνευματικό επιγέννημα αντανακλά την διανοητική μας κατάσταση και τις ανάλογες δεξιότητές μας σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της ζωής
μας, οπότε, αναπόφευκτα, όταν παρέλθει κάποιο χρονικό διάστημα, αυτό μας αφήνει, πλέον, ανικανοποίητους, έως και αδιάφορους, κινητοποιώντας μας για μια αλλαγή, για κάτι καινούργιο, με λιγότερες, ίσως, ελλείψεις και με περισσότερη έμπνευση, ωριμότητα και ενθουσιασμό. Με άλλα λόγια, μας διακατέχει η ακόρεστη δίψα του μυαλού να γεύεται το λάλον ύδωρ της δημιουργίας, να θρέφεται από αυτό και να προοδεύει.
Σύμφωνα και με τα φιλοσοφικά προτάγματα, αναιρώντας και επαναδιατυπώνοντας, πορευόμαστε προς το πλησιέστερο στην αλήθεια συμπέρασμα, προτού αυτό να ανατραπεί και να μεταβληθεί ξανά. Ως ένθερμος θιασώτης του Πλάτωνος, εξάλλου, ο γράφων προκρίνει την ζωντανή και δυναμική προφορική/διαλογική επιχειρηματολογία, η οποία φαντάζει ανώτερη, συγκριτικά με τα κρυσταλλωμένα γραπτά μνημεία. Ο γραπτός λόγος, ούτως ειπείν, δεν διαθέτει την ευελιξία της άμεσης αμφισβήτησης της ορθότητάς του, της αναθεώρησης, της αναπροσαρμογής, της διαλεκτικής αντίκρουσης και της απόκρισης σε καίρια ανθρωπολογικά ερωτήματα που ανακύπτουν.
Προχωρώ, εκθέτοντας τις, κατ’ εμέ, αρετές του πονήματος.
Κατ’ αρχάς, ο Τόμος περιέχει ένα συμπίλημα μελετημάτων, τα οποία έχουν επιμεληθεί εξαίσιοι θεράποντες των Γραμμάτων. Συγκεκριμένα, προλογίζεται, υποδειγματικά, από τον Γεώργιο Σπηλιωτόπουλο, Επίκουρο Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο City University of New York. Ακολουθούν ο Πρόλογος της Νέας Έκδοσης από τον γράφοντα και δύο περισπούδαστες Διαλέξεις, εκφωνηθείσες στην παρουσίαση του προηγούμενου βιβλίου, εκείνη του δημοσιογράφου Νίκου Βατόπουλου και εκείνη του ιδίου του συγγραφέα. Αμφότερες αυτές καταυγάζουν τις ρηξικέλευθες διδακτικές μεθόδους του γράφοντος, στην προσπάθεια ουσιαστικής μετάγγισης της αρχαιογνωσίας σε μια τεχνοκρατική κοινωνία, η οποία έχει χάσει τον βηματισμό της και την διέπει η ταχύτητα, η μαζοποίηση, η λεξιλογική ένδεια και η έκπτωση των ηθικών αξιών. Έπειτα, διαβάζουμε μια μεστή Βιβλιοκριτική του ποιητή Κώστα Λιννού, για τον Τόμο. Έπονται τα Προλεγόμενα του Συγγραφέα και ορισμένα ακόμη, ωραία ταξινομημένα, Δοκίμιά του, με τις βαθυστόχαστες πεποιθήσεις του περί της Κλασικής Φιλολογίας, τα διδάγματα της οποίας οφείλουν να μετουσιώνονται σε στάση ζωής, περί της ενδεδειγμένης, κατ’ εκείνον, διδασκαλίας της, προκειμένου να μετα-μορφώνει τον εκβαρβαρωμένο ανθρώπινο ψυχισμό, καθώς και περί της ορθής χρήσης της γλώσσας από τους νέους επιστήμονες.
Τέλος, θα σταθώ λίγο στην Θεματογραφία, η οποία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του Τόμου και απαρτίζεται από 34 χωρία, απανθισμένα από όλο το φάσμα της αρχαιοελληνικής Γραμματείας, στις διάφορες περιόδους της (Φιλοσοφία, Ιστοριογραφία, Ρητορική, Δραματική Ποίηση, μέχρι και Εκκλησιαστικά Κείμενα· π.χ. πασχαλινά Τροπάρια, το “Πιστεύω” κ.ά., τα οποία συντελούν στην ευκολότερη εξοικείωση των διδασκομένων με παλαιότερες πτυχές της ελληνικής γλώσσας). Τα χωρία αυτά έχουν επιλεγεί προσεκτικά, ώστε να είναι γραμμένα στην, πιο προσιτή στους μαθητές και στους φοιτητές, αττική διάλεκτο και να καλλιεργούν το λεκτικό και ιδεολογικό τους υπόβαθρο. Συνεπώς, ο γράφων τρέπεται σε έξοχο ερανιστή και σε επιδέξιο ιχνευτή του κλασικού πολιτισμικού μας αποτυπώματος.
Η πλούσια τούτη συγκομιδή της αρχαιοελληνικής σοφίας συνοδεύεται, φυσικά, από την πιστότατη νεοελληνική απόδοση των χωρίων, από ερμηνευτικές προσεγγίσεις του συγγραφέα, με φιλοσοφικό επίχρισμα, και από δικές του, υψηλών, ενίοτε, απαιτήσεων, ασκήσεις.
Χάρη, λοιπόν, στην μέθεξη και στην ολόψυχη αφοσίωσή του στο ερευνητικό του αντικείμενο, ο Σταύρος κατορθώνει να συνταιριάζει αξεδιάλυτα και να αναλύει συγκροτημένα τόσο τα αρχαία γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα όσο και τις μεγάλες φιλοσοφικές έννοιες, με επιστημονικό αισθητήριο, αλλά, εν ταυτώ, με τρόπο κατανοητό και προσιτό. Είναι ένας άκρως μεταδοτικός καθηγητής, που, εξαιτίας και της έντονης πλατωνικής επιρροής του, μεταφέρει στα γραπτά του την αίσθηση της ελκυστικής προφορικής παράδοσης.
Επίσης, οι πλήρως πρωτότυπες συγγραφές του λειτουργούν ως ευεργετικό ανθυπνωτικό φάρμακο κατά της απευκταίας ραστώνης του νου. Μας υπενθυμίζουν δε, με παρρησία, πως καλούμαστε να μην επιτρέψουμε την περαιτέρω υποβάθμιση των Κλασικών Σπουδών και να φροντίσουμε να τις ανυψώσουμε από το βάραθρο της αφάνειας και της λήθης, στο οποίο κινδυνεύουν να καταποντιστούν.
Κλείνοντας, ας ευχηθούμε στον συγγραφέα να είναι καλοτάξιδα όλα του τα αριστόκαρπα εγχειρίδια, να συνεχίσει, αφειδώς, να μας παρέχει τα πνευματικά του ακροθίνια και να διανύσει μια μακρά και ευκλεή διαδρομή στο ακαδημαϊκό και εκδοτικό στερέωμα.
Μαρία Βηλαρά
Καθηγήτρια Φιλόλογος, Μ.Α.
Αθήνα, Ιούλιος 2024
