Σήμερα στη στήλη "Να σε γνωρίσω καλύτερα" υποδέχομαι την ποιήτρια - μελετήτρια Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου. Η καλεσμένη μου έχει εκδώσει μελέτες για το αρχαίο δράμα και την ποίηση, εκπαιδευτικά βιβλία, πέντε ποιητικές συλλογές. Έχει μεταφράσει ξένους ποιητές. Συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους και κείμενά της φιλοξενούνται σε λογοτεχνικά περιοδικά. Το 2021 τιμήθηκε με το Βραβείο «Λάμπρος Πορφύρας» της Ακαδημίας Αθηνών για το πιο πρόσφατο βιβλίο της "Πορείες κατάδυσης". Συζητήσαμε πολλά για το γοητευτικό ταξίδι της γραφής! Ας ακούσουμε τη φωνή της δημιουργού!
Συνέντευξη: Αγγελική Καραπάνου
- Κυρία Αλεξοπούλου σας καλωσορίζω στο Έννεπε Μούσα. Ήθελα να σας ρωτήσω πότε πρωτοαισθανθήκατε την ανάγκη να γράψετε ποίηση.
Απ. Καταρχάς σας ευχαριστώ, κ. Καραπάνου για την πρόσκληση στο «Έννεπε Μούσα» και την ευκαιρία που μου δίνετε. Στο ερώτημά σας θα απαντούσα ότι η ανάγκη για ποιητική έκφραση γεννήθηκε στην εφηβεία μου, τότε που λόγω ηλικίας πολλοί έφηβοι πειραματίζονται. Ευτυχώς, αυτή η ανάγκη με συνοδεύει από τότε αδιαλείπτως.
- Τι σας γοητεύει στην έκφραση μέσω αυτού του είδους;
Απ. Η ποιητική έκφραση απαιτεί ιδιαίτερη ενασχόληση με τη γλώσσα και τους ποικίλους εκφραστικούς τρόπους. Βρίσκω σαγηνευτική την προσπάθεια να συνταιριάσει κανείς ιδέες, νοήματα με την έκφραση εκείνη που θα τα υπηρετήσει με συνέπεια και τέχνη. Η επιλογή λέξεων, οι οποίες πρέπει –χωρίς να είναι εξεζητημένες- να είναι καίριες, η θέση στην οποία θα μπουν μέσα στον στίχο ώστε και χωρίς μέτρο να υπάρχει ρυθμός, οι μεταφορές, η υπαινικτικότητα, όλα αυτά δοκιμάζουν τον δημιουργό και η διαδικασία είναι γοητευτική.
- Τι γνωρίσματα έχουν οι μεγάλοι ποιητές;
Απ. Οι μεγάλοι ποιητές επιτυγχάνουν στον άριστο βαθμό να εκφράσουν ουσιώδη νοήματα, πανανθρώπινου προβληματισμού, με άρτια τεχνική. Επίσης, έχουν την ικανότητα να αφήσουν το προσωπικό τους στίγμα στην ποίηση, κυρίως ως προς τη μορφή, να οδηγήσουν το ποιητικό γεγονός σε νέα πορεία ανοίγοντας νέους ορίζοντες. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι θηρευτές της πρωτοτυπίας με κάθε τρόπο, απλώς η πρωτοτυπία προκύπτει αβίαστα, γι’ αυτό είναι μεγάλοι.
-Υπάρχουν λογοτέχνες που νιώθετε πως καθόρισαν τη σκέψη σας;
Απ. Όλοι δεχόμαστε επιδράσεις από τις μελέτες μας και τις ιδιαίτερες προτιμήσεις μας. Και λόγω της ιδιότητάς μου, αυτής της φιλολόγου, έχω επηρεαστεί από μεγάλους ποιητές, Έλληνες και ξένους. Μπορώ να αναφέρω για παράδειγμα τους Δ. Σολωμό, Κ.Π. Καβάφη, Γ. Σαραντάρη, Γ. Σεφέρη, Ν. Βρεττάκο, Οδ. Ελύτη, Γ. Παυλόπουλο, Κ. Δημουλά και τους Σ. Μπωντλαίρ, Α. Ρεμπώ, Ε. Ντίκινσον και άλλους Έλληνες και ξένους.
- Τι είδη βιβλίων σας αρέσει να διαβάζετε τα τελευταία χρόνια;
Απ. Διαβάζω ποίηση, δοκίμια πολιτικοκοινωνικού προβληματισμού, βιβλία ερμηνευτικά διαφόρων ιστορικών περιόδων και πεζογραφία. Με ενδιαφέρει το ιστορικό μυθιστόρημα αλλά και μυθιστορήματα ευρύτερου προβληματισμού από Έλληνες δημιουργούς, αλλά και ξένους, Γερμανούς, Γάλλους, Άγγλους και Αμερικανούς.
- Στην εποχή μας η ποίηση δεν ταξιδεύει μόνο από στόμα σε στόμα, ή μέσα από τα βιβλία, αλλά και μέσα από τον ηλεκτρονικό τύπο. Πώς βλέπετε αυτή τη συνθήκη;
Απ. Πολύ θετικό βρίσκω το γεγονός ότι υπάρχουν σήμερα διαδικτυακά λογοτεχνικά περιοδικά, ιστότοποι που υπηρετούν τη λογοτεχνία, ακόμη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προσφέρουν την ευκαιρία στους δημιουργούς να γνωστοποιήσουν το έργο τους και να επικοινωνήσουν και έτσι με τους αναγνώστες. Βέβαια, αυτόν τον τρόπο τον βλέπω ως το μέσο που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον στον αναγνώστη και θα τον οδηγήσει στο ποιητικό βιβλίο. Τα διαδικτυακά μέσα δεν πρέπει να υποκαταστήσουν τα βιβλία, αλλά να τα προβάλουν.
- Πώς αντιλαμβάνεστε τη δυνατότητα να εκδώσει ο καθένας ένα βιβλίο; Αυτό κάνει καλό ή κακό στη λογοτεχνία;
Απ. Σέβομαι την επιθυμία όποιου θέλει να εκδώσει ένα βιβλίο του• είναι θεμιτή. Από εκεί και πέρα το αναγνωστικό κοινό, η κριτική – φθάνει να είναι ανεπηρέαστη από μη λογοτεχνικά κριτήρια- και κυρίως ο χρόνος θα δείξει ποιο βιβλίο εν τέλει αξίζει, οπότε όλα αυτά θα δικαιώσουν ή μη την επιθυμία του δημιουργού. Το ζητούμενο είναι να προσεγγίζουμε τη συγγραφή με σοβαρότητα, αίσθημα ευθύνης και καταβολή μόχθου, γιατί η έμπνευση απαιτεί και εργατικότητα. Να μην επαναπαύεσαι, αλλά να αναζητάς και να κοπιάζεις.
- Όταν δημιουργείτε ποιήματα σκέφτεστε καθόλου τον μελλοντικό αναγνώστη σας;
Απ. Την ώρα της δημιουργίας δεν πιστεύω ότι σκέπτομαι τον μελλοντικό αναγνώστη• είναι η ώρα που προσπαθώ να εκφραστώ υπηρετώντας με μια ιδιότυπη αφοσίωση την Ποίησης. Όμως, δεν γράφω ποίηση με αποδέκτη μόνο τον εαυτό μου. Με ενδιαφέρει ο αναγνώστης, επιθυμώ την πνευματική συνάντηση μαζί του. Δεν ασπάζομαι το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη», αλλά δεν με καθορίζει ο αναγνώστης, δεν επηρεάζει τις επιλογές μου ούτε ως προς το περιεχόμενο ούτε ως προς τη μορφή, απλώς είναι ο αποδέκτης και είναι κάπου εκεί.
- Υπάρχουν ώρες του εικοσιτετραώρου ή ιδιαίτερος χώρος που συνηθίζετε να γράφετε;
Απ. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες, είναι όμως ώρες ησυχίας, περισυλλογής, ώρες απελευθερωμένες από τις διάφορες καθημερινές μέριμνες. Είναι ώρες χωρίς εξωτερικούς περισπασμούς και οχλήσεις. Ως προς τον χώρο προτιμώ, όταν είμαι στο σπίτι, την ήρεμη γωνιά του γραφείου μου. Πάντως έχω συνήθως μαζί μου ένα μικρό σημειωματάριο για το ενδεχόμενο που θα…με «επισκεφθεί η μούσα»…
- Μπορείτε να σκεφτείτε θέματα στην ποίησή σας που σας απασχολούν ξανά και ξανά;
Απ. Τα θέματα στην τέχνη γενικά και όχι μόνο στην ποίηση είναι κοινά: ο άνθρωπος, η ζωή, ο έρωτας, ο θάνατος. Η διαφοροποίηση έγκειται στον τρόπο με τον οποίο η κάθε τέχνη και οι θεράποντές της τα προσεγγίζουν. Τα ίδια θέματα έρχονται και ξαναέρχονται και σε μένα, με απασχολούν και τροφοδοτούν την έμπνευσή μου.
- Υπάρχουν πεδία που θα αποφεύγατε ν’ αγγίξετε με την πένα σας ή που σας είναι δύσκολο να τα πλησιάσετε;
Απ. Δεν έχω επιλέξει να αποφύγω κάποιο πεδίο• ίσως και να γίνονται κάποιες επιλογές αυθόρμητα, που τις καθορίζει ο χαρακτήρας μας, οι εμπειρίες μας, τα βιώματά μας. Από πρόθεση δεν αποφεύγω τίποτα, ούτε με έχει αποτρέψει κάποια δυσκολία, τουλάχιστον συνειδητά.
- Η πιο πρόσφατη ποιητική σας εργασία είναι η συλλογή «πορείες κατάδυσης». Πείτε μας δυο λόγια γι’ αυτή.
Απ. Στις «Πορείες κατάδυσης» κυριαρχεί το υγρό στοιχείο, το νερό. Στην κοσμολογία του Θαλή το νερό είναι η αρχή των πάντων, οπότε η κατάδυση σ’ αυτό μπορεί να είναι αναγεννητική, αποκαλυπτική αλλά και εξαγνιστική διαδικασία. Το έργο διακρίνεται σε τρεις ενότητες που αντικατοπτρίζουν τρεις φάσεις ενδοσκόπησης σε ένα σχήμα κλιμακωτό ανιόν. Ξεκινά από τα πιο προφανή και πορεύεται προς τα πιο σύνθετα και δύσκολα. Αρχίζει με την κατανόηση και απόλαυση της ομορφιάς μέσω της εμπειρίας των αισθήσεων και εντός της μοναχικότητας - χωρίς περισπασμούς- που εξασφαλίζει μια κατάδυση. Περνάει στην καταγραφή της επίπονης προσπάθειας για τη γνώση και κατανόηση του εαυτού μας, η οποία τελικά οδηγεί στη μελέτη του επέκεινα.
- Θα μοιραστείτε μαζί μας κάποιο ποίημα από την εν λόγω δουλειά;
Απ. Τρία μικρά αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα, ένα από κάθε ενότητα:
Από την πρώτη ενότητα:
Πολλὲς φορὲς στὸ ὄνειρό σου πέταξες, ἄλλη ὅμως κατάδυση
δὲν ἔχεις ξαναδεῖ σὲ μιὰ ἀγκαλιὰ γαλάζιου,
κομμάτι ἔνθετο ἐσὺ στὴν ἁρμονία τοῦ νεροῦ, γείτονας
στῶν κοραλλιῶν τὴ χάρη καὶ θαυμαστής φυτῶν
ποὺ μοιάζει νὰ ‘χουνε ψυχή ἔτσι ποὺ πάλλονται
ρυθμικὰ σὰν νὰ ζητοῦν αὐτάρεσκα νὰ τὰ ἐρωτευθεῖς.
Από τη δεύτερη :
……………………………………………………
Κατέρχεσαι, μὰ δὲν βουλιάζεις, δύτης ἀνεκπαίδευτος,
στὶς κόγχες τοῦ ὠκεανοῦ σου, στὶς ὑποβρύχιες στοές,
μὲ ἀνακούφιση στὰ χείλη, γιατὶ προσπάθησες νὰ δεῖς
χωρὶς νὰ προσποιηθεῖς, νὰ ψαύσεις δίχως νὰ ἀποστραφεῖς,
νὰ ἐννοήσεις καὶ νὰ μεταμεληθεῖς, νὰ διακλαδωθεῖς μὲ
ἐνοχές ἁρμονικά κατὰ τὴν ἀκολουθία Φιμπονὰτσι, νὰ
ἑνωθεῖς μὲ τὸ πρόσωπό σου, μόνος κι ἀληθινός.
και από την τρίτη:
Κατέρχεσαι καὶ στοχάζεσαι ἐδῶ ποὺ δὲν
ὑπάρχουν ὧρες οὔτε δρόμοι, οὔτε ἡμέρες,
οὔτε πόρτες, οὔτε πρόσωπα, οὔτε ἐσύ, οὔτε
αὐτὸς, οὔτε δικαιολογίες, μόνο κρίση
ἀτέρμονη, γιατὶ ἐδῶ ἡ λήθη ἔχει πεθάνει
ἀπελευθερώνοντας τὸ παρελθόν ποὺ
ξαναπαίζεται κι ὅσο κατέρχεσαι τόσο τὸ
ξαναβλέπεις καὶ τὸ κρίνεις κρινόμενος.
-Οι «πορείες κατάδυσης» τιμήθηκαν με το βραβείο «Λάμπρος Πορφύρας» της Ακαδημίας Αθηνών το 2021. Τι σημαίνει για σας αυτή η βράβευση; Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτή την εμπειρία.
Απ. Σημαίνει ύψιστη διάκριση και μέγιστη τιμή για το έργο. Μου έδωσε χαρά γιατί το ανώτατο αυτό πνευματικό ίδρυμα ασχολήθηκε, έκρινε και βράβευσε τις «Πορείες κατάδυσης». Συγχρόνως η βράβευση με κάνει να αισθάνομαι μεγαλύτερη ευθύνη απέναντι στους αναγνώστες μου και κυρίως απέναντι στην ίδια την Ποίηση.
- Δίνετε περισσότερο σημασία στη γνώμη του κοινού ή των κριτικών για κάθε σας έργο;
Απ. Σέβομαι το αισθητήριο του κοινού. Με ενδιαφέρει αν το έργο μου διεγείρει το ενδιαφέρον, οδηγεί σε γόνιμο προβληματισμό και προκαλεί συγκίνηση στο αναγνωστικό κοινό. Βεβαίως, εκτιμώ και τη γνώση των κριτικών, στέκομαι σε αυτή και τη λαμβάνω υπόψη. Λαμβάνω δηλαδή σοβαρά υπόψη κοινό και κριτικούς.
- Τι νομίζετε πως πρέπει να γίνει στην Ελλάδα για να αυξηθεί το αναγνωστικό ενδιαφέρον αναφορικά με την ποίηση;
Απ. Το αναγνωστικό ενδιαφέρον, η φιλαναγνωσία γενικά, και αναφορικά με την ποίηση θα διαφοροποιηθεί μόνο αν διαφοροποιηθεί η κατάσταση στην εκπαίδευση. Κύριος παράγοντας που επηρεάζει τη χαμηλή αναγνωστικότητα είναι το έλλειμμα παιδείας. Μπορεί να υπάρχουν σήμερα περισσότεροι απόφοιτοι Λυκείου και πτυχιούχοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει και βαθύτερη καλλιέργεια. Από την κοινωνία προκρίθηκε η άμεση χρησιμότητα της γνώσης και παραμελήθηκε και από την εκπαίδευση η παιδευτική απόλαυση, άρα και η φιλαναγνωσία.
- Τι να περιμένουμε από σας στο κοντινό μέλλον; Έχετε κάποιο βιβλίο στα σκαριά;
Απ. Είναι στον εκδότη μου και αναμένεται να εκδοθεί σύντομα η νέα ποιητική συλλογή μου με τίτλο «Της Γραφής».
Σας ευχαριστώ για την παρουσία σας στο ΕΝΝΕΠΕ ΜΟΥΣΑ και τη συνέντευξη αυτή.
Απ. Κι εγώ σας ευχαριστώ, κ. Καραπάνου!
Βρείτε το βιβλίο "Πορείες κατάδυσης" της Χρύσας Ευστ.Αλεξοπούλου στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.politeianet.gr
